پروانه چوبخوار پسته

Kermania  pistaciella  Amsel

.Oinophylidae,  Lep

پروانه چوبخوار پسته ،آفت جدیدی در دنیا بوده که ابتدا در سال  ۱۳۴۱ در باغ های پسته رفسنجان توسط جعفری پور مشاهده و جمع آوری شده است. این آفت در ایران فقط روی پسته مشاهده شده و طرز خسارت آن بدین طریق می باشد. بدین ترتیب که بعضی لاروهای پروانه از دم خوشه و دم میوه پسته تغذیه نموده و باعث مرگ حدود ۵_۸ درصد میوه‌های خوشه شده و عده‌ای دیگر از لاروها وارد شاخه شده و از مغز چوب تغذیه می نمایند و بدین وسیله دالان هایی در داخل چوب به وجود می آورند.

خسارت آفت بیشتر از این طریق بوده و شاخه‌های مبتلا رشدشان کم و نتیجاً مقدار کل محصول سال بعد کاشته می‌شود. در باغهای پسته رفسنجان حدود ۶۰_ ۹۰ درصد شاخه ها مبتلا به این آفت می باشند. تقی زاده و جعفری پور میزان خسارت این آفت را فقط روی دانه های پست بر اساس ۵_۸ درصد محاسبه نموده اند. پروانه چوبخوار پسته در استانهای کرمان ، بلوچستان، یزد، اصفهان و قزوین و احتمالاً سایر مناطق پسته خیز کشور انتشار دارد و به قرار اطلاع آفت مزبور در ترکیه نیز دیده شده است.

حشره کامل پروانه‌ای است که عرض ان با بالهای باز۱۱_۱۳ میلیمتر است. رنگ بال های جلوی تیره، تقریباً سیاه و دارای یک لکه زرد بزرگ در وسط و یک لکه کوچک تر در راس می باشد. راس باله آ دارای فلس های تیره چشمک مانندی میباشد. تاژک های بال نیز تیره است. رنگ بالهای عقبی زرد روشن و هرقدر به انتهای بال نزدیکتر می شویم رنگ مژکهای بال تیره تر می گردد. لکه بزرگ زرد رنگی در بال های عقبی در محل اتصال بال با بدن قرار گرفته و لکه کوچک زرد رنگی در قسمت مژکهای حاشیه قرار دارد.

در قسمت زیرین بال ها این دولکه به هم می پیوندند ولی از قسمت بالایی این دو لکه از یکدیگر جدا می باشند. حاشیه قدامی بالهای عقبی تیره و مایل به زرد و قسمت تیره بال نزدیک راس قطع می‌شود و این رنگ تا قاعده بال ادامه دارد. پولک های سر کاملاً صاف است. پالت ها کوتاه، آویزان ، زرد و فلس دار می باشند. مفصل آخر پالت ها کمی بلندتر از مفصل دوم است. تخم ها خیلی کوچک، به قطر حدود0/5میلیمتر ،بیضوی شکل،تقریباً پهن،به رنگ سبز روشن، همرنگ دم خوشه ها و سرشاخه های تازه و لطیف هست می باشند. به همین دلیل با چشم غیر مسلح خیلی به زحمت و با دقت زیاد دیده می شود. لارو آفت در موقع خروج از تخم خیلی ریز و به رنگ سفید بوده و به زحمت قابل رویت می باشد.

در سنین بعدی رنگ آن سفید و فقط آرواره ها و آنال قهوه‌ای رنگ است و مفصل آخرش کم به تدریج باریک شده و به آنال ختم می شود. لارو تا سن آخر فاقد پا می باشد ولی در این موقع رنگ بدن تغییر  یافته و خاکستری مایل به سیاه میشود و ۳ جفت پای سینه‌ای و ۵ جفت پای بطنی کاملاً هویدا می گردد. پاهای بتنی روی مفصل ۳ و ۴ و ۵ و ۶ و ۱۰  قرار گرفته است.طول بدن لارو در سن آخر به10/5 الی13میلیمتر می رسد.متوسط اندازه گیری لاروها در 10 لارو 11/5 میلیمتر بوده است. مفصل سینه اول عریض ترین قسمت بدن لارو می باشد و عرض آن حدود1/4میلیمتر بوده است. در طرفین این دو مفصل دو لکه تیره قرار گرفته که به وسیله نوار باریکی به هم متصل می شوند.

این علائم در سنین اولیه دیده نمی شود. پیله ها کشیده و در حدود5/6میلیمتر طول دارند. حداکثر طول پیله های جمع آوری شده6/2میلیمتر بوده است. عرض پیله در طرف سر زیاد و هر چه به طرف انتهای بدن نزدیک می شویم کمتر می شود. ارتفاع پیله در بلندترین نقطه1/8 میلی متر و در انتهای بدن که کمترین ارتفاع را دارد یک میلیمتر و عرض آن در عریض ترین نقطه2/7ودر انتهای بدن 1/9میلیمتر می باشد. در بعضی افراد عرض پیله تا3/2میلیمتر و ارتفاع آن تا1/9میلیمتر هم می رسد. شفیره ها به رنگ قهوه‌ای روشن و در داخل پیله قرار دارند. طول بدن شفیره به طور متوسط 4 میلیمتر است.

پروانه چوبخوار پسته سالیانه یک نسل دارد و زمستان را به صورت لاروهای کامل در داخل چوب سرشاخه‌های پسته به سر می‌برد. موقعی که درجه حرارت متوسط روزانه به ۱۰ درجه سانتیگراد رسید در شرایط آب و هوایی رفسنجان حدود اواخر بهمن ماه و اوایل اسفند روی شاخه های آلوده یک ساله یا دو ساله سوراخ کوچکی کرده و خارج می شوند ابتدا چند ساعتی روی درخت راه می روند سپس محل مناسبی انتخاب کرده و در همان جا تبدیل به شفیره می شوند. بعضی اوقات لارو ها خود را از روی شاخه به زمین انداخته و روی کلوخه ها و غیره تبدیل به شفیره می شوند.

لارو قبل از شفیره شدن روی خود پیله ای هرمی شکل به رنگ خاکستری می تند و این عمل در حدود ۲_۳ ساعت طول می کشد. در حدود ۲۵ تا۳۰ روز به بعد پروانه های کوچکی از این شفیره ها خارج می شوند. خروج اولین پروانه در سال ۱۳۴۲ در رفسنجان در ۲۵ اسفند ماه که متوسط رطوبت نسبی هوا34/3در صد و متوسط درجه حرارت 14/5درجه سانتیگراد بوده مشاهده گردیده است و در تاریخ ۲۳/۱/۴۳که حرارت متوسط روز ۱۶ درجه بود0/98شفیره ها تبدیل به پروانه شده بودند. بدین ترتیب دوره خروج پروانه‌ها ۲۸ تا ۳۰ روز می باشد.

پروانه های نر پس از پرواز طولانی در اطراف درختان پسته با ماده جفت گیری میکنند. طول مدت جفتگیری هر پروانه یک الی شش ساعت است و جفت گیری نیز در روز انجام می شود. هر ماده ۴۹الی۵۴ عدد تخم میگذارد. ماده ها تخم خود را به طور انفرادی در راس شاخه های جوان همان سال در محل اتصال دمبرگ به شاخه و یا روی دنباله میوه روی خوشه پسته می گذارند. در داخل خوشه پسته همیشه یک لارو دیده می شود و به ندرت دو لارو دیده شده است، ولی در داخل شاخه ها گاهی۲_۳ لارو گاهی بیشتر دیده می‌شود.

طول مدت رشد جنین کاملا روشن نبود ولی ۱۸ روز بعد از تخم ریزی لارو سن یک در داخل خوشه جمع آوری گردیده است. لاروها پس از تفریخ تخم داخل نبات شده و در مدت ۳_۵ روز خود را به مغز شاخه ها و یا به مغز دم خوشه میرسانند. لاروهایی که از خوشه داخل شده‌اند در عرض ۱۰_۱۲ روز خود را به انتهای خوشه می رسانند و همین که به شاخه‌های سال قبل رسیدند دوباره به طرف بالا برمی گردند و این حرکت گاهی ۲_۳ مرتبه تکرار می‌شود تا سن سوم که آرواره ها قوی شدن قسمت سخت و چوبی شاخه سال قبل را سوراخ کرده و خود را به مغز شاخه رسانیده و به طرف پایین شاخه حرکت می کنند و بدین ترتیب لاروها در داخل خوشه پسته تا حدود ۱۵ خردادماه به سر می برند از این تاریخ به تدریج موفق می شوند داخل شاخه‌های سال قبل بشوند.

لاروها پس از ورود به داخل خوشه یک دور به شکل حلقه در داخل آن دور میزنند و ارتباط میوه های بالای قسمت آلوده را از خوشه اصلی قطع و در نتیجه باعث خشکیدن میوه های راس خوشه می‌گردند و گاهی تعداد دانه‌های پسته خشکیده به ۴_۱۵ عدد در خوشه می‌رسد.

در شاخه‌های جوان لاروها از محل جوانه‌های همان سال داخل شاخه می شوند. اگر از جوانه های پایین شاخه داخل شوند ابتدا به طرف بالا حرکت کرده و همین که به مغز شاخه رسیدن به طرف پایین برمی‌گردند و اگر این محل در قسمتهای ضخیم تر دم خوشه باشد میوه‌های روی خوشه فرعی مجاور این دالان خواهد خشکید. دالان هایی که لاروها برای عبور خود حفر می کنند چند روز بعد سیاه شده و تشکیل خط سیاه رنگی می دهد و این خط که عبارت از فضولات لارو می باشد همیشه تا آخر عمر نبات به همان حال باقی می ماند.

در اواخر دیماه و اوایل بهمن ماه داروها به تدریج خود را به طرف پوست شاخه نزدیک می کنند و در اواخر بهمن ماه و اوایل اسفند از چوب خارج و تبدیل به شفیره می‌شوند و بدین ترتیب به طوری که در بالا هم اشاره شد این حشره در سال فقط یک نسل دارد. پروانه چوبخوار پسته دارای یک نوع زنبور پارازیت از خانوادهBraconidae می باشد که شدیداً شفیره های آفت را پارازیته می‌کنند.

تقی زاده و جعفری پور می نویسند که در سال ۱۳۴۳ از ۱۰۰۰ شفیره ایکه برای پرورش در آزمایشگاه از باغهای رفسنجان جمع آوری شده بود حدود ۵۶۴ پروانه و ۳۳۴ زنبور پارازیت به دست آمده و بقیه از بین رفته بودند در نتیجه حدود 27/2 درصد شفیره ها مبتلا به پارازیت بوده‌اند. چون لاروهای این آفت چوبخوار بوده و مبارزه شیمیایی نمی‌تواند علیه آن به خوبی موثر افتد لذا به نظر می رسد که پرورش زنبور پارازیت در آزمایشگاه و مبارزه بیولوژیک به وسیله آن علیه آفت بهترین راه مبارزه است.

روش جلب و کشتار ( Attract and Kill )

یکی از روش های کنترل آفات پروانه چوبخوار پسته می باشد که مشابه Mass Trapping و بر پایه سیستم جلب آفت و امحاء بخش قابل توجهی از جمعیت آفت و در نتیجه جلوگیری از خسارت محصول می باشد. تفاوت اصلی در آن است که در این روش تکیه بر روی یک ماده سمی می باشد که بیشتر از یک تله باعث از بین رفتن یک آفت می شود. مهمترین فایده این شیوه آن است که مشکل اشباع تله توسط آفت حذف می شود. همچنین پیآمد تعویض تله ها و هزینه بالای کنترل محدود می شود. معمولا میزان فرمونهای تزریق شده در داخل لورها و این قطرات چندین برابر فرمونی است که حشره نر بطور طبیعی انتشار می دهد.

روش Mass Trapping یا شکار انبوه توسط لور (فرمون)

بهترین تله برای پیش آگاهی و شکار انبوه kermania pistaciella ، تله یونی تراپ یا فانل می باشد. با وجود گران بودن، این تله فواید زیادی دارد که می توان به ماندگاری بالای آن و استفاده چندین ساله و همچنین کارایی بالا که از هر جهت بوی فرمون انتشار می گردد و حشره جذب می شود اشاره کرد. از مزایای دیگر آن استفاده برای چندین آفت می باشد. بطور مثال بعد از استفاده در شکار چوبخوار پسته، می توان در شکار هیلیوتیس که جدیدا یکی از آفات مهم پسته می باشد، مورد استفاده قرار گیرد. چنانچه تله فانل در دسترس نبود از تله دبه ای شبیه به ماست استفاده می شود.

در استفاده از این تله فقط کافیست روغن سوخته ماشین به همراه مقداری آب بریزید تاشکار انبوه داشته باشید. همچنین می توانید از تله تشت آب نیز استفاده کنید. فرمون تزریق شده به مدت ۱۴تا۱۶ هفته به آهستگی آزاد می گردد . چنانچه از تله دلتا برای پیش آگاهی استفاده می کنید، حتما از صفحه چسبی جدا استفاده کنید تا چنانچه صفحه چسبی پر از حشره شد بتوانید صفحه چسبی را تعویض نمائید. چنانچه از تله پیش آگاهی برای تعیین پیک پرواز و نهایتا سمپاشی استفاده می کنید، سعی شود هر ۳ روز یکبار بازدید و حشرات شکار شده یادداشت گردد تا بتوانید به پیک پرواز دست یابید . اگر میزان آلودگی باغ زیاد نباشد و در ۰ تا ۲۰ درصد باشد با گذاشتن ۵ تله در هکتار آفت کرمانیا کنترل می شود.

در باغات پسته دشمنان طبیعی وجود دارند که موجب کاهش جمعیت آفت پروانه چوبخوار پسته و سایر آفات پروانه ای می شوند. زنبورهای chelonus و centis tidea از جمله زنبورهایی هستند که به عنوان دشمنان طبیعی kermania pistaciella پروانه چوبخوار پسته از باغات پسته ایران گزارش شده اند. برای پیش آگاهی یک تله در هکتار و برای شکار انبوه ۵ تا ۱۰ تله در هکتار پیشنهاد میشود. توجه نمایید پاکت آلومنیومی حاوی فرمون در باغ رها نگردد، چون آغشته به بوی فرمون می باشد و حشره به جای جذب تله به سمت پاکت خالی هدایت می گردد و شکار با مشکل مواجه می شود.