سفیدک سطحی مو یا سفیدک پودری مویا سفیدک حقیقی مو                                          (schw)(Uncinula necattor)

مقدمه

تصورمیرود که زادگاه سفیدک سطحی مو امریکا باشد ولی مدارکی در دست است که کشور ژاپن را مبدا این بیماری می نویسند.در بعضی از منابع امده است اوئیدیوم عامل بیماری اولین بار در سال 1834در امریکای شمالی توسط شورای نیتس شناخته شده است.در هر صورت تا سال 1845که بیماری در اروپا و ابتدا در انگلستان مشاهده گردید اهمیت این بیماری مورد توجه قرار نگرفته است.

گسترش سفیدک سطحی در اروپا سریعا انجام گردید و تا سال 1851تمام مناطق مو کاری این قاره را فرا گرفت.هم اکنون این بیماری در تمام کشورهای جهان که اقدام به مو کاری می شود شیوع دارد.

تاریخچه پیدایش بیماری در ایران

در ایران نیز سفیدک سطحی در کلیه نواحی مو کاری وجود داشته و مهمترین بیماری مو محسوب میشود. در مناطق مختلف کشور سفیدک سطحی یا سفیدک حقیقی مو به اسامی محلی گوناگون سیابور .بادزدگی.گرد زدگی .شته .شفته .گردایی .چر .دردک .آق و غیره گفته میشود. سفیدک سطحی مو به سه طریق خسارت وارد میکند.

اولا دانه های انگور را کثیف وچرکین وترک خورده و نامرغوب می کند و این محصول در بازار به قیمت ناچیزی به فروش می رسد.

ثانیا موستانی که مثلا باید یک تن انگور بدهد در اثر ابتلای سفیدک 100کیلو گرم می دهد.ثالثا مو را ضعیف نموده و از رشد مو جلوگیری میکند. گاهی اوقات خسارت سفیدک به حدی است که انگور قابل چیدن و فروختن نیست و حتی ممکن است خسارت ان به حدی باشد که حتی یک خوشه برای خوردن باقی نگذارد(منوچهری1335)به طور کلی در ایران 55-60 درصد سطح موستان ها به بیماری سفیدک مبتلا میشود.(محمدی دوستدار1348)

علایم  بیماری

قارچ عامل بیماری میتواند روی تمام قسمت های جوان و سبز مو اعم از برگ.ساقه . پیچک.گل و میوه ظاهر شود و ان را مورد حمله قرار دهد ولی مشخص ترین علایم روی سطح فوقانی برگها ظاهر می شود.به این ترتیب که لکه های سفیدی که بعدا سطح انها را پوشش آردی میپوشاند روی برگ به وجود می آید.در بعضی از موارد این لکه ها به همین حالت بقیه فصل رویش را باقی می مانند.

ولی در مواقعی که برگها به شدت مورد حمله باشد در شرایط گرم و خشک به طرف بالا لوله میشوند. لکه ها ممکن است به تدریج هر دو طرف پهنک برگ را فرا گیرند.برگ های مبتلا در تابستان قهوه ای شده و نابهنگام خزان میکند. نظیر همین نقاط لکه های روی ساقه های جوان نیز تشکیل شده و بعدا لکه ها تغییر رنگ داده و سرانجام در پاییز به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه در می اید. این قبیل شاخه ها را در موقع زمستان به سهولت می توان از ساقه های سالم تمیز داد.

اگر خوشه های گل مورد حمله قرار گیرد گلها بدون تلقیح مانده و میریزد ولی معمولا این نوع آلودگی اولیه کمتر اتفاق می افتد.میوه نیز مورد حمله واقع میشود و گرد سفید خاکستری رنگی تمام حبه ها را میپوشاند . اگر میوه قبل از رسیدن مبتلا گردد به رشد طبیعی خود نرسیده ترش مانده و بعد نیز میترکد. هنگامی که میوه در حال رسیدن است اگر به این حالت مبتلا شود در اثر شدت حمله قسمتی از پوست میوه که از رشته های میسلیوم دار قارچ پوشیده شده است رشد نمیکند ولی بخش های دیگر حبه رشد طبیعی خود را ادامه داده و در نتیجه حبه ترک برداشته و دانه به خارج راه می یابد

عامل بیماری

عامل سفیدک سطحی مو قارچی است از رده آسکومیست که مرحله جنسی آن Uncinula necator و شکل کنیدی دار آن به نام Oidium tuckeri  نامیده می شود.این قارچ جزو انگل های اجباری است.رشته های میسلیوم این قارچ دارای رشد سطحی بوده و به وسیله ی هوستوریوم به داخل سلول های اپیدرمی و کوتیکول نفوذ می نماید.روی توده های متراکم میسلیوم پایه های کنیدیوفور تشکیل می گردد که در انتهای آن زنجیری از کنیدها قرار می گیرد.کنیدی ها بی رنگ ؛تخم مرغی کشیده و بدون جدار عرضی و اندازه آن 30در15 میکرون است .

کلیستوتس یا اندام جنسی قارچ در اواخر فصل به ندرت روی برگ ها و ساقه تشکیل می گردد وخبیری(1341) می نویسد که این اندام در شهر کرج از روی برگ و ساقه ی مو جمع آوری شده است.در داخل هر کلیستوتس چند آسک و هر آسک محتوی هشت آسکوسپور می باشد.راس آزاد فولکر یا زواید اطراف کلیستوتس سر عصایی شکل است و طول هر فولکر 3-7 برابر قطر کلیستوتس است و قطر کلیستوتس 90-120 میکرون می باشد.تعداد آسک در هر کلیستوتس 4-6 و به ندرت 6-9 عدد بیضوی و به اندازه50-60*25-40 میکرون است. در هر آسک 4-7 آسکوسپور وجود دارد بیضوی و به اندازه 15-35*10-14 میکرون می باشد.(Mehrotra 1980)

چرخه بیماری

قارچ عامل سفیدک سطحی مو زمستان را به صورت میسلیوم در داخل جوانه ها به سر برده و در اوایل بهار بیماری رشد نموده و ایجاد کنیدیوفور و کنیدی کرده و بدینوسیله بیماری ازسالی به سال دیگر انتشار می یابد.کنیدی ها ممکن است در زمستان زنده باقی بمانند و موجب انتقال بیماری در سال آینده شوند.بعضی از محققین معتقدند که آلودگی اولیه سفیدک سطحی در اوایل به وسیله آسکوسپورهایی که از داخل کلیستوتس موجود روی برگ های افتاده آزاد می شود به وجود می آید (Gollmick 1976).

احتمالا در ایران کلیستوتس در انتقال بیماری از سالی به سال دیگر نقش زیادی ندارد زیرا تشکیل این اندام کمتر دیده می شود و با توجه به اینکه سفیدک در تمام مناطق موکاری کشور شیوع دارد به احتمال زیاد انتشار آن توسط میسلیوم و یا احتمالا کنیدی صورت می گیرد درجه حرارت برای رشد و نمو قارچ 20-30 درجه سانتیگراد و در نقاطی که مانند نواحی جنوبی کشور درجه حرارت در تابستان به 50 درجه سانتیگراد می رسد بیماری سفیدک مو مشاهده نمی شود.در نواحی مرکزی و شمال غربی تاکستان هایی که روی تپه ها و نقاط مرتفع سرد قرار دارند بیماری سفیدک کمتر از موستان هایی است که در دشت یا نقاط پست می باشند.

تصویر چرخه زندگی سفیدک پودر

با آنکه زارعین سرمای زمستانه و برف و یخبندان را برای دفع حشرات و امراض قارچی موهبت الهی می دانند ولی تجربه ثابت می کند که سرمای سخت زمستان مانع ظهور سفیدک مو در سال بعد نمی شود.

در سال 1331 در قریه تینا دهکده ای در شرق خراسان سرمای زمستان به قدری شدید بود که شاخه های مو و پایه های آن در اثر یخبندان گزند فراوان دید و در تابستان سال بعد خسارت سفیدک از سال هایی که سرما به این شدت نبود کمتر نبوده است.در غار و سعیدآباد شهریار با آنکه شدت سرما در بعضی نقاط  باعث خشکیدن عده زیادی از پایه های مو شده معهذا بیماری روی پایه ها باقی مانده و به همان شدت بروز می کند.

وزش باد و رطوبت هوا نیز در انتشار و جوانه زدن کنیدی های قارچ تاثیر دارد و با آنکه در اکثر نقاط کشور که دارای میزان بارندگی متفاوت در بهار هستند شیوع دارد ولی استان های آذربایجان غربی و شرقی بهترین شرایط آب و هوایی را برای انتشار و شیوع سفیدک سطحی مو دارا می باشند.

زارعین ایران براین عقیده اند که باران بهاره شدید باعث سهولت پخش سفیدک می شود ولی باید گفت که علاوه بر مقدار رطوبتی که از تبخیر آب رودخانه ها در دره ها حاصل می شود جهت وزش باد هم در شدت بروز بیماری بی تاثیر نیست .مناطقی که در جهت وزش باد های شمالی قرار دارند و بخار آب را با خود همراه می برند در این نواحی سفیدک رشد بهتری دارد.

دره کرج تا کندوان را می توان به عنوان شاهد انتخاب نمود در دره های اطراف کرج که تبخیر آب رودخانه کم است این نقصان رطوبت را بادهایی که از طرف دریای خزر می وزد جبران می کند و سفیدک به خوبی به رشد و نمو و انتشار خود ادامه می دهد و برعکس نواحی شمالی تر کندوان یعنی نواحی جنوبی بحر خزر که مسیر رودخانه چالوس است چون مقدار رطوبت جوی آن فوق العاده زیاد است محیط مناسبی برای رشد سفیدک نیست.

آب آزاد معمولا باعث کاهش میزان تندش کنیدیها یا جوانه زدن غیر طبیعی و ترکیدن آنها بر اثر ازدیاد فشار داخلی می گردد.بارندگی چون باعث شستشوی کنیدیها از روی اندامهای درخت و اختلال در جدار میسلیوم می شود برای انتشار بیماری مضر است.

مبارزه

عملیات زراعی از قبیل هرس شاخه ها و سوزاندن آنها و بیل زدن پس از ریزش برگها و مدفون نمودن برگ های آلوده در خاک و کاشت مو به طریقی که امکان تهویه برای بوته ها وجود داشته باشد از شدت بیماری می کاهد.موثرترین طریقه مبارزه علیه سفیدک سطحی گرد پاشی با گل گوگرد یا گرد گوگرد حداکثر به میزان 120کیلوگرم وبه طور متوسط 60-90کیلوگرم در سه نوبت در هکتار میباشد.

مصرف گل گوگرد در شرایط گرم موثر واقع میشود وچنانچه درجه حرارت بیش از 21درجه سانتیگراد باشد گل گوگرد تصعید شده و گاز حاصله روی قارچ تاثیر مینماید و از طرف دیگر اگر درجه حرارت بیش از 30درجه سانتیگراد باشد مقدار گاز گوگرد حاصله زیاد و ممکن است باعث سوزش گیاه گردد.این گرد پاشی معمولا در اوایل فصل بایستی به فاصله 10-12 روزتکرار گردد.(gollmick1976)منوچهری (1335). گرد پاشی با گل گوگرد را در سه نوبت به شرح زیر علیه سفیدک سطحی مو توصیه مینماید.

زمان و مقدار مصرف گوگرد

نوبت اول –وقتی که جوانه ها تازه باز شده است یعنی وقتی که تقریبا4الی10 برگ جوان روی شاخه ها ظاهر شده باشد.در این نوبت به طور متوسط مقدار15 کیلوگرم گل گوگرد مصرف میشود.

نوبت دوم-بعد از ریختن گلبرگ ها و شیری شدن دانه ها ( ۳۰-۲۰ کیلوگرم در هکتار )

نوبت سوم-وقتی است که غوره ها تازه ترش شده است.یعنی حدود 15تا20 روز بعد از نوبت دوم.در این مرحله 45 کیلوگرم گل گوگرد در هکتار پاشیده خواهد شد.

توجه:درهرسه نوبت نیز میتوانید با گوگرد سوپر طلایی که محلول در آب میباشد برای کنترل سفیدک سطحی سمپاشی کنید.

سه نوبتی که گفته شد مواقع مناسب برای گوگرد پاشی است.اما نباید تصور کرد که در موقع دیگر گوگرد پاشی بی فایده است.بلکه از وقتی که جوانه شروع به باز شدن مینماید تا وقتی که انگور کاملا شیرین نشده پاشیدن گوگرد ممکن و مفید است.مقدار گوگرد مصرفی بستگی به انبوهی بوته ها در هکتار و رشد انها دارد.برای گرد پاشی هرگز نباید منتظر بروز علایم بیماری بود.

اگر سال گذشته موستان بیمار بوده است شکی نیست که در سال جاری هم مبتلا خواهد شد.لذا باید وسایل کار قبلا آماده باشد.به نظر میرسد برداشتم دستک های مو از روی زمین و پاشیدن مقداری گل گوگرد روی خاک پشته نیز در مبارزه با بیماری بسیار موثر است.

چنانچه پودر گوگرد قابل حل در آب در اختیار باشد از آن نیز میتوان استفاده نمود.مانند الوزال که به نسبت 4 در هزار سم پاشی میگردد.گرد پاشی با گل گوگرد بهتر است هنگام صبح که هوا نیز آرام است انجام گیرد.

اخیرا بر اساس تحقیقی که توسط موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی با کمک بخش آفات و بیماری های گیاهی این مرکز انجام شده است و قارچکش های تریمیدال و توپاس به نسبت ۰/۳ در هزار بیشترین تاثیر را در کاهش بیماری سفیدک سطحی مو داشته و قارچکش های کالکسین و گل گوگرد تاثیر کمتری دارند.

نکته قابل توجه در مبارزه با این بیماری استفاده توام از روش های مختلف مبارزه و تناوب سموم به خصوص سموم سیستمیک مانند توپاس می باشد زیرا استفاده بی رویه از سموم سیستمیک در دراز مدت باعث شکست مقاوم نژاد های قارچ به قارچکش شده و این امر باعث ظهور نژاد های جدید قارچ در منطقه خواهد شد. در نتیجه تکرار سمپاشی با یک نوع سم نه تنها بیماری را کنترل نمی نماید بلکه باعث افزایش نژاد های مقاوم قارچ به قارچکش گردیده و اپیدمی بیماری را موجب می گردد.

بیماریهای مهم گیاهی ایران تالیف دکتر ابراهیم بهداد