کرم طوقه وریشه درختان میوه

.Capnodis  tenebrionis  L

,.Syns.capnodis  tenebrionides  Pall

,.Capnodis  moluccensis  Voet

.Capnodis  naevia  Gmelin,  Capnodis  variegata  Goez

.Buprestidae,Col

Eng.  Flat_head  borer

این آفت از دیر زمان در ایران وجود داشته و افشار در سال ۱۳۱۶ آن را گزارش کرده است. درختان مورد حمله این نوع کاپنودیس در ایران شامل درختان میوه هسته دار از قبیل:زرد آلو،گوجه،هلو،بادام و گیلاس بوده و خسارت آن تاکنون روی سیب، گلابی و به دیده نشده است. این آفت در تمام مناطق کشور انتشار دارد. حشره کامل از پوست شاخه های جوان همان سال و یا یک ساله و در مواردی شاخه های مسن تر و همچنین از دمبرگها و برگها نیز تغذیه می نماید.

خسارت حشره کامل از اهمیت اقتصادی چندانی برخوردار نیست در حالی که خسارت لارو بسیار مهم بوده و به مرگ درختان می‌انجامد. اکنون ثابت گردیده که این آفت  فقط  به درختانی رو می‌آورد که به علتی ضعیف شده‌اند. در این بین عوامل داشت مهمترین شان آبیاری است. بدین معنی که درختان تشنه در معرض تهاجم این آفت قرار می گیرند. ناگفته نماند که آبیاری بیش از حد لزوم نیز، باعث ضعف درختان به میوه درختان بسیار جوان شده و این حشره را به طرف آن می کشاند. سرعت عمل این آفت چشمگیر است بدین معنی که در فاصله زمانی کوتاهی درختی شاداب را می خشکاند و در این رابطه در بین حشرات چوبخوار از مهمترین آنها محسوب می گردد.

حشره کامل سوسکی است به ‌طول16/5_27میلیمتر، به رنگ سیاه مات و پوشیده از غبار سفید پراکنده و پشت سینه اول آن دارای چهار لکه نسبتاً برجسته سیاه میباشد که دو عدد آن ها در قسمت بالا و دو عدد دیگر در پایین قرار دارند. در حد فاصل این چهار لکه اصلی و در اطراف آنها لکه های نامنظم دیگری نیز وجود دارد که لابلای آنها و به عبارت دیگر زمینه پشت سینه اول به رنگ سفید است .حشرات نر کمی کوچکتر از افراد ماده هستند. در افراد نر آخرین نیم حلقه شکمی بریده به نظر می‌رسد که در وسط قدری فرو رفته نیز می باشد. در حالی که در ماده آخرین نیم حلقه شکمی مدور است. شاخکها ۱۱ مفصلی و دو چشم مرکب قهوه ای دارا می باشد.

تخم تازه این حشره سفید بوده و شکل آن بیضوی ابعاد1/2×1/45میلیمتر است. لاروهای سن اول که به طول2/3_3میلیمتر هستند، شکل خاصی دارند.بدین معنی که دستجات بلند مو در دو طرف جانبی بدن و انتهای آن قرار دارند که از آنها برای حرکت استفاده می‌کنند.این دستجات مو از سن دوم لاروی به بعد دیده نمی شوند که البته ای نا پدیده شدن موها ارتباط کامل با نحوه زندگی این حشره دارد. طول لارو پس از رشد کامل تا ۷۵ میلی متر نیز می رسد .لارو بدون پا بوده و رنگ آن سفید شیری و حلقه های بدن از یکدیگر متمایز می باشد. حلقه اول سینه لارو پهن تر از سایر حلقه های بدن بوده و شکل مخصوصی به آن می دهد.شفیره پهن و سفید رنگ می باشد.

این حشره یک نسل در دو سال دارد .حشره کامل پس از خروج از خاک که در تابستان و اوایل پاییز اتفاق می‌افتد بدون تخم ریزی و به همان صورت در پناهگاه های مختلف زمستان‌گذرانی نموده و در بهار سال بعد پس از تغذیه جفت گیری و تخمریزی می نماید. لاروهای حاصل از این تخم ها زمستان را گذرانده و در تابستان و اوایل پاییز سال بعد تبدیل به حشره کامل می گردند و بدین ترتیب از ظهور حشرات کامل نسلی تا ظهور حشرات کامل نسل بعد دو سال طول می کشد. این حالت کلی که مربوط به مناطق عمده فعالیت آفت در فلات ایران بوده و اصول آن در کرج و شهریار روشن گردیده است .

در مناطق کوهستانی قدری متفاوت خواهد بود، بدین معنی که در این قبیل نقاط حشره یک نسل خود را در سه سال طی می نماید. در این قبیل مناطق یا لاروها دو زمستان متوالی را طی می‌کنند که با یک زمستان پشت سر گذاشته شده توسط حشره کامل مجموعاً بالغ بر سه سال خواهد شد و یا اینکه حشرات کامل دو زمستان متوالی را به همان شکل می گذرانند که با یک زمستان پشت سر گذاشته شده توسط لاروها که بعدا صورت می‌گیرد عمر یک نسل حشره را به سه سال خواهد رسانید. این چنین است که در نقاط کوهستانی از جمله لواسانات در شمال تهران که اصول زندگی آفت در آن مطالعه گردیده و وضعیت های پیچیده ای دیده می شود، به طوری که حتی اصول کلی زندگی حشره نیز زیر سوال می رود. این پیچیدگی ها در زمستان گذرانی آفت نیز اثر گذاشته و در مواردی نادر می‌توان حتی شفیره های زمستان گذران را که داخل اطاقهای شفیرگی ایجاد شده در طوقه  درختان مستقر می باشند نیز مشاهده نمود.

حشرات کامل که در طول تابستان و در مواردی در اوایل پاییز از خاک خارج می گردند زمستان را به همان صورت در پناهگاه های مختلف از قبیل زیر برگ های افتاده، زیر کلوخه ها ،شکاف های مختلف ایجاد شده در سطح خاک، زیر توده های گیاهی مختلف انباشته شده در نقاط مختلف باغ و یا هر پناهگاه مناسب دیگری می گذرانند. حشره بدین ترتیب سراسر زمستان را غیر فعال باقی می ماند به طوری که آنها را نمی توان در طول فصل سرد به آسانی مشاهده نمود و فقط در روزهای گرم و آفتابی موقتاً ظاهر گردیده و در آفتاب بی‌حرکت و خود را گرم میکنند. زمستان گذرانی هم به صورت نر و هم به صورت ماده می باشد. پس از سپری شدن فصل سرد و زمانی که حرارت محیط به حدود پانزده درجه سانتیگراد رسید از محل زمستان گذرانی خارج می گردند.

خروج حشرات کامل زمستان گذران از پناهگاهها، تا حدود اواسط اردیبهشت ماه طول می‌کشد و از آن تاریخ به بعد می‌توان آنها را در ساعات مختلف روز به ویژه در ساعات بسیار گرم به تعداد فراوان در حال سکون روی شاخه های درختان میوه هسته دار و پشت به آفتاب ملاحظه نمود این حشرات گاهی پروازهای سنگین و کوتاه چند متری نیز می کنند، به طوری که صدای لرزش بال ها در موقع پرواز از فاصله ده متری نیز شنیده می‌شود. با توجه به قدرت ناچیز پرواز حشره کامل به نظر می‌رسد که انتشار حشره و گسترش آلودگی آن کمتر از طریق پرواز بوده و بیشتر به وسیله انتقال نهال های آلوده از نقطه‌ای به نقطه دیگر صورت می‌گیرد. حشرات کامل پس از خروج از خاک تغذیه خود را شروع می کنند.

این حشره گرایش خاصی به طرف آفتاب دارد و به همین دلیل آنها را می توان بیشتر روی شاخه هایی در حال تغذیه مشاهده نمود که آفتاب گیر تر بوده و طبیعتاً شاخه ها تراکم چندانی ندارند. این تغذیه که برای بلوغ جنسی لازم به نظر می‌رسد بیشتر در ساعات قبل از ظهر مشاهده می گردد. دیده شده است که در ساعات بسیار گرم روز فعالیت حشره کامل متوقف می شود. تخمدانهای حشرات ماده که بلافاصله پس از خروج از محل‌های زمستان‌گذرانی غیر فعال می باشند به تدریج و همزمان با تغذیه فعال شده و متورم می گردند. در این زمان که مصادف با خرداد ماه است ، تخم ها به تدریج در تخمدانها آشکار می شوند . در این مرحله از زندگی حشره جفتگیری انجام می‌گیرد تخمریزی بیشتر در خاک صورت می‌گیرد ولی گهگاه تعدادی تخم در سطح خاک و یا مستقیماً روی طوقه نیز مشاهده می گردند. تراکم تخم ریزی و مدت آن ارتباط با حرارت محیط دارد.

در شرایط آزمایشگاه از ماده های مختلف که تغذیه کافی نموده و جفت گیری خود را در طبیعت ،تازه به انجام رسانده بوده اند بین ۲۷۲ تا ۱۲۳۶ عدد تخم به دست آورده است. تخم که بلافاصله پس از گذاشته شدن نرم است در مجاورت هوا به تدریج ولی به سرعت سخت می شود. تخم ها هم انفرادی و هم در دستجات گذارده می‌شوند. حداکثر تخم شمارش شده در دستجات ۴۵ عددی است ولی در طبیعت اکثر تخمها انفرادی گذارده می شوند. تخمها را که بیشتر در اطراف طوقه درخت گذارده می شوند می توان حداکثر تا فاصله پنجاه سانتی متری درخت نیز مشاهده نمود ولی اکثر آنها را می‌توان در فواصل صفر تا بیست سانتیمتری دید. تخمهای گذاشته شده در خاک بیشتر در عمق صفر تا پنج سانتیمتری مشاهده می گردند ودر مواردی به ویژه در خاکهای سبک می توان انها را تا عمق دوازده سانتیمتری نیز دید.

دوره جنینی تخم در حرارت ۲۸ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی۴۵%در حدود۱۳روز بوده است. لارو سن اول از یک نوک تخم که بیضوی  است با ایجاد سوراخ خروجی نامنظم خارج می گردد. زمان تخم ریزی و خروج لاروهای سن اول از تخم ها از نظر مبارزه با این حشره اهمیت خاصی دارد بدین معنی که اگر در این زمان آبیاری صورت گیرد، تعداد قابل توجهی از آنها به ویژه لاروهای سن اول از بین می‌روند. بر اساس مشاهدات متفرقی که در کرج انجام شده اگر این آبیاری ها در طول دوره تخم ریزی آفت و به درستی صورت گیرد و تلفات را تا نزدیک به صد درصد میرساند. البته دوره تخم ریزی در این حشره نسبتاً طولانی بوده و حدود سه ماه طول می‌کشد که این خود شیوه برخورد با این آفت را قدری دشوار می‌سازد ولی باید توجه داشت که اوج تخمریزی این حشره در ماه‌های خرداد و تیر است و پس از آن تخمریزی با شدتی کمتر تا اوائل مهر نیز ادامه می‌یابد.

تخم ریزی این آفت درروز صورت می‌گیرد و حتی را دیده شده که در روزهای ابری تخمریزی متوقف گردیده است. لارو سن اول که بسیار فعال است به محض خروج از تخم در جستجوی میزبان حرکت خود را به کمک تاژک ها آغاز می کند. همانطور که قبلاً بحث شد فاصله محل تخمگذاری آفت تا تنه درخت متفاوت می باشد و دیده شده است که لارو ها قادر نیستند و فواصل زیاد را تا تنه درختی نمایند که شاید این یکی از علل اصلی آن کم شدن و یا به صفر رسیدن قدرت لاروها در تشخیص محل میزبان باشد. در این رابطه دیده شده که لاروهای نزدیک به تنه درخت به سرعت و مستقیماً به طرف تنه درخت میزبان حرکت می نمایند در حالی که لاروهای با فاصله بیشتر حرکاتی در جهات مختلف انجام می دهند.

نکته مهم دیگر در رسیدن لاروهای سن اول به طوقه درخت میزبان آن است که لارو ها در این سن قادر نخواهند بود مدت زیادی را بدون تغذیه باقی مانده، به طوری که اگر حداکثر تا دو روز خود را به میزبان نرسانند تلف خواهد شد. در بعضی از موارد مشاهده شده که اگر خاک فشرده و خشک باشد لاروها نخواهند توانست خود را به تنه برسانند و خواهند مرد. به عبارت دیگر در رابطه با رطوبت همانقدر که آبیاری و رطوبت زیاد تخم و لارو ها را از نظر ادامه زیست دچار اشکال می نماید خشکی خاک نیز نا مناسب برای حرکت لاروها و ادامه زیست آنهاست. این چنین است که در طبیعت علیرغم تعداد زیاد تخم گذاشته شده در اطراف طوقه درختان  فقط چند عددی از آنها تکامل یافته و در موارد بسیاری فقط یک عدد باقی می ماند.

لارو سن اول پس از رسیدن به نبات پوست محل مورد نظر را پاره کرده و زیر آن می‌رود. در این زمان لارو  از لایه زیر پوستی تغذیه می‌کند. لارو برای تغذیه با قطعات دهان خود نسوج نباتی را جویده و مواد زائد آن را به صورت ذرات و یا قطعات با ابعاد مختلف به اطراف خود می ریزد.این ذرات و قطعات با حرکت سر و سینه و شکم فشرده شده و در دو طرف لارو و انتهای دالان لاروی به شکل لایه ای متراکم قرار می گیرد. لارو میدان تغذیه وسیعی را برای خود ایجاد می‌کند و با به وجود آوردن دالان‌های در ناحیه طوقه ،قسمتهای فوقانی و ضخیم ریشه و قسمت انتهای تنه درخت را به سرعت به نابودی می کشاند.

تغذیه لارو از منطقه زیر پوستی و کامبیوم است ولی در مواردی می‌توان آثار تغذیه را روی چوب نیز مشاهده نمود و این اکثراً در صورتی است که درخت حالت بسیار نامتعادلی داشته و از رطوبت ناچیزی برخوردار باشد و نتیجتاً لارو در جستجوی رطوبت بیشتر به چوب نیز حمله می نماید. در اثنای تغذیه رطوبت شدیدی بین لارو ها به وجود می آید و در این زمان لاروهای ضعیف تر و یا آنهایی که در موقعیت نامناسبی قرار دارند محکوم به نابودی و خالی کردن میدان برای سایر لاروها هستند. منشاء عمده دالان‌ها طوقه درختان است بدین معنی که اکثر دالان های بالا رونده و پایین رونده از اونجا شروع می گردند. لاروها در هر کجا از مسیر فعالیت خود که باشد برای شفیره شدن به ناحیه طوقه بر میگردند. به عبارت دیگر اطاق شفیرگی تقریباً همواره در محل طوقه و یا قدری پایین تر احداث می گردد. لاروها قبل از اینکه شفیره شود مرحله‌ای به نام پیش شفیرگی  را می‌گذراند. در این حالت لارو کوتاه و کلفت شده و رنگ آن قدری به زردی می گراید. مدت زمان لازم برای پیش شفیرگی در منطقه کرج حدود ۱۰ _ ۱۴ روز و شفیرگی حدود ۲۳ _۲۷ روز است.

اطاق شفیرگی بیضوی بوده و روی چوب احداث می‌گردد. داخل آن صاف است و اطراف آن مملو و ذرات و قطعات کنده شده برای احداث آن می‌باشد. در نهالهای بسیار جوان عرض این اتاق تقریباً تمام عرض طوقه را می پوشاند و طول آن به اندازه‌ای است که حشره کامل پس از تشکیل داخل آنجا گیرد .لازم به ذکر است که لاروها پس از سپری کردن یک زمستان به شکل لارویی و در سال سوم از شروع ظهور حشرات کامل نسل قبلی شفیره می شوند. این زمان مصادف با اوایل تا اواسط تابستان است . پس از اتمام شفیرگی حشره کامل فوراً خارج نمی گردد. در موارد متعددی حشره کامل داخل اطاقهای شفیرگی در اوایل تا اواسط تابستان در حالتی بی حرکت و غیرفعال دیده شده است. به نظر می رسد تا حدود ده روز این حالت ادامه داشته باشد و بدین ترتیب خروج از اولین حشرات کامل نسل جدید از مرداد ماه آغاز می گردد و حشره هر دو سال یک نسل ایجاد می کند.

اصولاً مبارزه شیمیایی با لاروهای سن اول آفت که تازه از تخم خارج شده و یا اینکه به تازگی داخل نسوج نباتی نفوذ کرده‌اند می‌تواند موثر باشد، در حالی که مبارزه شیمیایی بر علیه حشرات کامل که در یک زمان طولانی در طبیعت فعالیت دارند عملی نیست، مگر اینکه در مبارزه شیمیایی بر علیه سایر آفات، آنها را نیز در نظر داشته و با این قبیل سمپاشی ها بر علیه حشرات زیان آور دیگر جمعیت حشرات کامل کاپنودیس را نیز تقلیل داد. جمع آوری حشرات کامل با دست و نابود کردن آنها در باغ های کوچک می‌تواند در تقلیل جمعیت آفت موثر باشد. در این رابطه لازم است که در ساعات آفتابی و آن هم روی شاخه هایی که از تابش مستقیم آفتاب برخوردارند به جستجوی آنها پرداخت. تجربه نشان داده است که در ساعات پیش از ظهر امکان موفقیت بیشتر است.