پروانه دم قهوه ای
Euproctis chrysorrhoea Linnaeus
Syn. Porthesia chrysorrhoea L. Nygmia phaeorrhoea Demovan
.Lymantriidae, Lep
Eng. Brown tail moth
پروانه دم قهوه ای در ایران اولین بار در سال ۱۳۱۶ توسط افشار گزارش شده است. درختان میزبان آن در ایران عبارتند از: افرا، توس(غان)، گیلاس، سیب، آلبالو، زالزالک، صنوبر، گوجه، گلابی، بلوط، بید، نمدار و نارون. این آفت در استانهای شمالی، همدان، زنجان، آذربایجان و مرکزی انتشار دارد و اهمیت اقتصادی آن نیز برحسب نوع میزبان کم تا متوسط است.
عرض پروانه ماده با بالهای باز ۲۶-۳۲ و پروانه های نر ۲۵-۲۸ میلیمتر است. طول بدن در ماده ها ۱۰-۱۳ و در نرها ۹-۱۱ میلیمتر میباشد. رنگ بالهادر نر و ماده سفید یکدست است. شکم در ماده ها قهوه ای بوده پوشیده از کرکهای سفید رنگ پراکنده میباشد. در انتهای بدن ماده تودهای از کرک به رنگ حنائی دیده می شود. شکم در نرها به رنگ تیزه است. شاخک در نر و ماده شانه ای است که در ماده ها به رنگ روشن بوده و عرض آنها قابل توجه می باشد. با توجه به نکات فوق می بینیم که این حشره دو شکلی جنسی دارد تخمها چون توده ای گذاشته شده و روی آن به وسیله الیاف حنائی رنگ انتهای بدن ماده پوشانده می شود به صورت یک مجموعه حنائی رنگ استوانه ای جلب توجه می نماید. لارو به رنگ تیره و پوشیده از موهای بلند قهوه ای رنگ افراشته می باشد. پشت بدن لارو یک خط طولی میانی به رنگ قرمز وجود دارد. در هر طرف جانبی پشتی بدن لاور یک خط سفید دیده می شود که در محل اتصال دو مفصل بـه هـم تـقريباً مـحـو شـده به طوریکه در دو طرف بدن لارو به شکل لکه های سفید نیم دایره ای در می آیند. ویژگی فوق الذکر لاروهای اینگونه را از سایر لاروهای مشابه زیان آور درختان میوه سردسیری متمایز می سازد. طول بدن لارودر انتهای رشد به ۳۵ میلیمتر می رسد. شفیره به رنگ تیره متمایل به سیاه و براق بوده و در انتهای خود ردیفی از خار کوچک دارد. شفیره داخل پیله ای نازک و سفید محصور است به طوریکه از ماورا آن دیده میشود.
این آفت در سال یک نسل در سال دارد و زمستان را به صورت لاروهای سنین اولیه داخـل کیسه های توری محکم بافته شده روی درختان میزبان و به صورت اجتماعی می گذراند. مـوقع خروج لاروها از کیسه ها در بهار سال بعد و قبل از ظهور گل درختان سیب است. در این زمان که برگها تازه ظاهر شده اند تغذیه به صورت دستجمعی و در طول روز انجام می شود. با شروع شب لاروها مجدداً به لانه خود باز می گردند. لانه ها در طول تغذیه مرتباً بزرگتر شده و لاروها در صورت لزوم لانه های جدیدی در قسمتهای دست نخورده و سالم درخت ایجاد می نمایند. شفیره در پناهگاههای مختلف از جمله زیر پوستکها، زوایای شاخه ها و شکافهای موجود روی شاخهها و تنه تشکیل می شود.
در شرایط فشم که در ارتفاعات شمالی تهران واقع است شفیرگی ۱۵-۱۷ روز طول میکشد. پروانه ها در میگون در طول نیمه دوم تیر و نیمه اول مرداد دیده می شوند در حالیکه در ارتفاعات کمتر همان منطقه مانند لشگرک و لواسان در نیمه دوم خرداد و نیمه اول تیر مشاهده می گردند. پروانه های ماده پس از خروج تقریباً بلافاصله جفتگیری و تخمریزی می نمایند. تخمها روی هر دو سطح برگ گذاشته می شوند ولی به نظر می رسد که سطح زیرین برگ را ترجیح میدهند. در تودههای تخم از ۱۸۴ تا ۲۷۵ عدد تخم شمارش گردیده است. دوره جنینی تخم حدود ۱۲ روز است. تغذیه لاروهای سن اول از برگها و به صورت دستجمعی است. موهای بدن لاروها سمی است و در صورت تماس با بدن موجب بروز حساسیت شدید می گردد. نکته قابل توجه در این حشره همزمان بودن خروج لاروهای زمستانگذران از لانه های زمستانگذرانی با خروج لاروهای سن اول لیسهها از زیر پولک تخم است. ایـن بـدان معنی است که در نقاط کوهستانی که محل مناسب برای فعالیت هر دو این حشرات است در صورت لزوم انجام یک سمپاشی قبل از گل آنها را بخوبی کنترل می نماید. در زمینه دشمنان طبیعی تاکنون یک گونه مگس از خانواده Tachinidae به نام .Exorista larvarum L دیده شده که از داخل پیله های شفیرگی این آفت که از زنجان جمع آوری شده بودند خارج گردیدند. درصد پارازیتیسم توسط این مگس قابل توجه نیست ولی در هر صورت آن را نباید نادیده انگاشت و در زمان برنامه ریزی برای مبارزه شیمیایی باید زمان و دوره خروج این مگس را در نظر داشت (رجبی، ۱۳۶۵).
