پروانه دانه خوار سوژا

Etiella zinkenella Treit

.Pyralidae, Lep

خسارت پروانه دانه خوار سوژا علاوه بر سوژا روی باقلا، نخود، عدس و چند نوع از گیاهان زینتی، وحشی و جنگلی در ایران دیده شده است. حشره کامل پروانه ای است که عرض آن با بالهای باز ۲۰ – ۲۳ میلیمتر و طول آن ۸- ۱۱ میلیمتر می باشد. رنگ عمومی حشره خاکستری تیره و روی بالهای جلوئی یک نوار باریک طولی به رنگ سفید و یک لکه تیره وجود دارد. لکه مزبور قهوه ای و توسط یک حاشیه دایره ای آجری رنگ محدود می شود. بالهای عقبی به رنگ فندقی تند و در ناحیه حاشیه تیره تر است. شاخک باریک واز ۲۵ مفصل تشکیل یافته است. تخم ها بیضوی و ابتدا زرد کمرنگ و سپس خاکستری می شود. لاروهای جوان ۲-۳ میلیمتر طول داشته و رنگشان سفید شیری است. لارو کامل این پروانه به طول ۱۳-۱۵ میلیمتر و به رنگ های سبز و قرمز جگری دیده می شود. سر لارو کامل سبز تیره روی سینه اول یک لکه خرمائی دارد. روی بدن لارو موهای ریزی وجود دارد. لاروهای سن اول به رنگ سفید مایل به کرم که بتدریج در سنين بعدی ۵ نوار نارنجی در قسمت پشتی و پهلوئی آنها ظاهر می شود. شفیره آفت به رنگ خاکی یا سبز تیره و طول آن ۱۳۰۸ میلیمتر است که در داخل پیله ای قرار دارد(نیک فرد، ۱۳۵۵، پروین، ۱۳۶۰). این پروانه در مناطق حاره و اکثر نقاط گرم دنیا مخصوصا اندونزی، آفریقا، هندوستان، آسیای جنوب شرقی، ژاپن، آمریکای مرکزی، شمال آمریکای جنوبی و اروپا انتشار دارد.

در ایران نیز تاکنون آفت از اطراف تهران، کتل پیرزن، بندر چابهار، کوه تفتان، کرج، شیراز، سنگان، همدان، درود، شیروان، داریاب، ازنا، الیگودرز بروجرد و آذربایجان گزارش شده و احتمالا در سایر نقاطی که اقدام به کشت سوژا می شود نیز وجود دارد. پروانه ماده تخم های خود را روی غلاف های نارس سوژا قرار می دهد و لاروها پس از خروج از تخم وارد غلاف شده و از دانه ها شروع به تغذیه می کنند گاهی نیز لارو از یک غلاف خارج شده و به غلاف دیگری حمله می کند. غلاف های مورد تغذیه انباشته از مدفوعات لاور است. سوراخهای ورودی و خروجی لارو در غلاف ها گرد و از خارج کاملا مشخص است. صدمات لارو دانه خوار سوژا همزمان با تشکیل گل و علف در بعضی از مزارع لرستان و در ناحیه درود از اواسط مردادماه به بعد دیده می شود. در اواخر مرداد و شهریور به تراکم آفت افزوده می شود. خسارت این آفت نسبتا زیاد و در لرستان حدود ۷۰۰ هکتار از مزارع سوژا آلودگی داشته و میزان خسارت در این مزارع به ۱۵-۳۰ درصد محصول می رسد(نیک فرد، ۱۳۵۵).

پروانه دانه خوار سوژا زمستان را به صورت پیش شفیره در خاک می گذراند و طبق بررسی های پروین (۱۳۶۰) دو نسل در سال دارد. پروانه های نسل زمستانی در سالهای گرم از اواخر اردیبهشت ماه ظاهر می شوند و روی علفهای هرز تخمریزی می کنند و لاروهای حاصله از علفهای هرز تغذیه می نمایند. پروانه هائی که از این نسل ظاهر می گردند در واقع پروانه های نسل دوم آفت بوده که از اواخر تیرماه تا اوائل مرداد ماه وارد مزارع سوژا می گردند و در آنجا بطور پراکنده روی غلافهای نورس سوژا تخمریزی می نمایند. هر پروانه ماده در طول عمر خود حدود ۷۰ عدد تخم می گذارد. لاروها پس از خروج وارد غلاف سوژا شده و از دانه های شیری و نورس تغذیه می کنند و سرانجام لاروها غلاف را ترک کرده و در عمق ۲-۴ سانتیمتری خاک و در داخل پیله ای که بدور خود ایجاد می کنند تا بهار سال آینده باقی می مانند و در اوایل اردیبهشت ماه که هوا گرم می شود وارد مرحله شفیرگی می گردند. دوره جنینی تخم در شرائط طبیعی مردادماه ۳-۶ روز است. لارو آفت دارای ۵ مرحله لاروی بوده و جمع ۱۶-۲۹ روز طول می کشد. مدت شفیرگی در بهار ۳۰-۳۷ روز و در تابستان به ۲۰-۲۵ روز کاهش می یابد( پروین، ۱۳۶۰، نیک فرد، ۱۳۵۵).

با توجه به نحوه زمستان گذرانی آفت که به صورت لاروی (پیش شفیره) در داخل خاک بسر می برد بهترین راه مبازه عمليات زراعی از قبیل شخم و آب تخت زمستانه است. زمینهای شیب دار که عمل آب تخت در آنها میسر نیست شخم پائیزه بسیار مناسب است. با شخم قسمتی مهمی از لاروها که در داخل پیله قرار دارند از بین رفته و یا روی زمین آمده مورد حمله پرندگان و غیره قرار گرفته و نابود می شوند. آب تخت زمستانه در صورتیکه زمین شیب نداشته باشد عمل شخم را تکمیل می کند. همچنین تناوب زراعی در کاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر است. اگر در مناطق سوژا کاری تناوب زراعی بطور وسیع انجام گیرد و برای مدت ۲-۳ سال گیاهان دیگری غیر از خانواده بقولات کشت شوند جمعیت آفت به شدت پائین می آید. مبارزه شیمیائی موقعی ثمربخش است که مزارع سوژا از نیمه دوم تیرماه مرتبا تحت کنترل و با مشاهده اولین آلودگی اروى غلافها سمپاشی را شروع نموده و چون تخمریزی بتدریج صورت میگیرد لازم است پس از سمپاشی نوبت اول به فاصله ۷-۱۰ روز سمپاشی نوبت دوم را تکرار کرد. طبق آزمایشهای شرکت اسهامی کشت دانه های روغنی و مشاهدات پروین سموم گوزاتیون و دیپترکس اثر رضایت بخشی در منطقه داشته اند (پروین، ۱۳۶۰).