شپشک نخودی گوجه

Spaerolecanium  prunastri  Fonscolombe

.Lecaniidae,Hom

این شپشک در ایران ابتدا در سال ۱۳۲۴ توسط کوثری از روی گیاهRhamnus  dahurica در کرج گزارش شده است و بعداً روی گوجه و به نیز مشاهده نموده است. سپس در سال ۱۳۴۰ فرحبخش همین شپشک را تحت عنوانEulecanium  (=Lecanium)  prunastri از روی هلو ، بادام ، گیلاس، آلبالو، زردآلو، سیب و به گزارش می نماید.

این حشره تاکنون در سراسر کوهپایه‌ها و نقاط کوهستانی شمال تهران، استان‌های سمنان، مرکزی، همدان ،زنجان، کرمانشاه ،کردستان و چهارمحال و بختیاری دیده شده است. اخیراً نیز شاهرخی آن را از خراسان گزارش نموده است.

هیچ گونه تردیدی وجود ندارد که در سایر استان‌های میوه خیز نیز فعالیت می‌کند. پوره ها و حشرات کامل (ماده)شیره نباتی را در شاخه ها و تنه مکیده ضعف شدید درختان میزبان می گردند. به عبارت دیگر پوره‌های این حشره به برگ درختان میزبان حمله نمی‌نمایند.

خسارت این آفت در صورت شدت منجر به نابودی درختان میزبان می‌شود. یکی از ویژگی‌های این آفت ترشح فراوان شیره می باشد که این خود با ایجاد لایه ای قندی روی شاخه های جوان خسارت‌ حاصله توسط این حشره را تشدید می نماید.

طول بدن حشره نر حداکثر بدون احتساب طول عضو جفت گیری1/3،حداقل۱ومتوسط1/13میلیمتر می باشد.حداکثر طول عضو جفتگیری0/45،حداقل0/4ومتوسط0/42میلیمتر می باشد.حداکثر طول شاخک0/85،حداقل0/69ومتوسط0/81میلیمتر است.

پس از خروج حشره نر پوستهای به شکل جلد مومی نازک و سفید و ابعاد1×1/5 میلیمتر بر جای می‌ماند که راهنمای خوبی برای شناسایی این حشره می باشد. این جلد بر خلاف پوسته حشره ماده که پس از اتمام تولید مثل از شاخه جدا شده و می ریزد تا مدتها بر جای می ماند .

ویژگی مهم این پوسته وجود یک درز عرضی سراسری در یک سوم انتهایی است. حشره ماده تا زمانی که تخم زنده زایی را شروع ننموده است رنگی قهوه‌ای دارد ولی پس از رسیدن به این مرحله رنگی قهوه ای مایل به سیاه براق پیدا می‌کند.

در این زمان طول آن2/9_3/4،عرض آن2/7_3/1وضخامت آن حدود2/5میلیمتر می باشد. لبه انتهایی بدن ماده به طرف بیرون ادامه داشته و شکل کلی آن کلاه آهنی سربازان را به یاد می آورد.

رنگ پوره سن یک قهوه ای روشن متمایل به قرمز بوده و متوسط طول آن بلافاصله پس از خروج از تخم0/4میلیمتر است. اصولاً پوره های سن اول تقریبا هم اندازه بوده و اختلاف طولی بین آنها بسیار جزئی است پوره های سن دوم که زمستان گذرانی می کند حداقل0/6،حداکثر1 ومتوسط0/8میلیمتر طول دارند.

این شپشک در شرایط نقاط کوهستانی اطراف تهران یک نسل در سال دارد و زمستان را به صورت پوره های سن دوم می گذراند که می توان آنها را تا اواخر خرداد سال بعد روی شاخه ها مشاهده نمود. حشرات نر از اواخر اردیبهشت به بعد و به تدریج ظاهر می شوند در حالی که حشرات ماده با ۳_۴ روز تاخیر ظاهر می گردند .مدت زمان فعالیت حشرات نر در طبیعت را نمی‌توان دقیقا روشن نمود که تنها علت آن بالدار بودن حشره و پرواز آن است و لذا در بررسی های انجام شده فقط شروع فعالیت آنها را مشخص شده است.

دوره زمانی فعالیت حشرات ماده تا دهه سوم شهریور ماه طول می‌کشد. شروع پیدایش حشره ماده با شروع تولید مثل همراه نیست به عبارت دیگر بین ظهور اولین ماده‌ها و اولین تولید مثل حدود بیست روز فاصله وجود دارد.

این اختلاف زمانی را احتمالا می توان مربوط به تغذیه ماده ها جهت بلوغ جنسی و آماده شدن آنها برای تولید مثل دانست و همانطور که در بحث مرفولوژیک عنوان شده است این دو حالت با اختلاف رنگ نیز همراه است. حشرات ماده را می‌توان حدود یکصد و ده روز در طبیعت مشاهده نمود.

برای تولید مثل تخم ها داخل بدن حشره تکامل یافته و درست قبل از تفریخ از بدن خارج شده و بلافاصله تفریخ می‌شوند. به این علت است که تقریباً هیچ گاه تخمی زیر بدن ماده دیده نمی‌شود و فقط پوسته های سفید و خالی تخم و پوره های سن اول مشاهده می گردند.

در بررسی کارهای تحقیقاتی کارشناسان خارجی نظرهای متفاوتی دیده می شوند به عنوان مثالAvidov  & Harpaz این حشره را زنده زا می داند در حالیکهBorkhsenius آن را به عنوان تخمگذار معرفی می نماید. تولید مثل ازهشتاد تا نود روز طول می‌کشد و زمان آن از دهه سوم خرداد تا نیمه دوم شهریور است. پوره های سن اول به محض خروج برخلاف سایر  گونه هایی از خانوادهLecaniidae که تاکنون روی درختان میوه سردسیری در ایران بررسی شدند از برگ تغذیه ننموده بلکه مستقیما روی شاخه ها متمرکز می گردند.

پوسته های مادری پس از اتمام تخم زنده زایی از شاخه ها جدا شده و می‌ریزند در حالی که در سایر گونه‌های بررسی شده خانوادهLecaniidae در ایران که به درختان میوه سردسیری خسارت می زنند ریزش پوسته های مادری تدریجی بوده و تا یک سال و حتی بیشتر نیز طول می کشد.