سوسک چهار نقطه ای حبوبات

Callosobruchus maculatus F

Syns. Callosobruchus quadrimaculatus F

Callosobruchus ornatus Boh

Bruchidae, Col

Eng. Four-spotted bean weevil

سوسک چهار نقطه ای حبوبات که در اغلب نقاط دنیا انتشار دارد حشره ای است پلی ناژ که که لارو آن از دانه های مختلف حبوبات تغذیه می کند. حشره کامل سخت بالپوش کوچکی است به طول ۲ تا ۵ میلیمتر که رنگ بدن آن بسیار متغیر بوده و اغلب به رنگهای قرمز، سیاه، سفید و بلوطی دیده می شود. سر این حشره سیاهرنگ و شاخکها ۱۱ بندی است، همه بندها یکدست قرمز روشن می باشند. این حشره به گونه قبلی (سوسک چینی) شباهت زیادی دارد ولی بعلت کشیده بودن بدن و کوتاه شدن بالپوشها که باعث نمایان شدن کامل پیژیدیم می گردد از آن تمیز داده می شود. پیش قفس سينه prothorax به شکل مخروط ناقص و به رنگ قرمز روشن و یا قهوه ای است. طول هر بالپوش تقریبا دو برابر پهنای آن است.

در روی هر بالپوش دو لکه وجود دارد که یکی در وسط به رنگ سیاه و دیگری در انتها، قهوه ای متمایل به سیاه می باشد. رنگ عمومی بالپوشها قهوه ای مایل به قرمز می باشد. ساق پای عقبی بسیار قوی است. نرهای این حشره نسبت به ماده ها کوچکتر و رنگ آنها نیز قرمزتر می باشد. این حشره در اغلب نقاط دنیا از جمله آمریکا، هاوائی، اروپا، اطراف دریای مدیترانه، افریقا، هندوستان، مالزی، چین، ژاپن و ایران دیده می شود. سوسک چهار نقطه ای از دانه های بقولات مختلف، مانند لوبیا و واریته های آن، نخود، ماش، عدس، باقلا و غیره تغذیه می کند. بعضی از واریته های لوبیا از حمله این آفت مصون هستند، در صورتی که بعضی دیگر، مانند لوبیای چشم بلبلی، به شدت به آن مبتلا می شوند. این امر سبب شده است که در بعضی از مناطق ایران در سالهای اخیر، کشاورزان از کشت آن روگردان شوند.

حشرات ماده اغلب دانه هائی را برای تخمریزی انتخاب می کنند که لاور بتواند از آنها تغذیه کند و اگر این انتخاب با دقت کافی انجام نشود لارو جوان ضمن کندن دالان، برای نفوذ بدانه، در آغاز کار از بین می رود. حشرات کامل برای تغذیه رغبتی نشان نمی دهند، این حشرات حداقل در انبارها چیزی نمی خورند. طبق نظر Lepesme حشرات کامل مدت ۴۰ تا ۵۰ روز بدون خوردن غذا و آب می توانند زندگی کنند، در صورتی که به مواد غذائی مطلوب، دسترسی داشته باشند ۵۰ تا ۹۰ روز نیز زنده می مانند. Brauer در این مورد معتقد است که میانگین طول عمر سوسک چهار نقطه ای در حرارت های ۱۵، ۲۷ و ۳۴ درجه سانتیگراد به ترتیب ۲۶، ۱۰ و ۷ روز است.

فعالیت حشرات ماده مانند سوسک چینی از مزرعه آغاز می شود، این حشرات اندکی بعد از ظهور جفت گیری کرده و متعاقب آن تخمریزی می کنند. حشره ماده تنها ۳۰ دقیقه بعد از اولین جفت گیری شروع به تخمریزی می کند و سه روز بعد لارو کامل از آن خارج می شود، ولی معمولا تخمریزی دو روز بعد از جفت گیری آغاز می شود. حشره ماده تخمهای خود را تک تک، روی غلافهای کاملا رسیده و یا در انبار روی دانه های بقولات قرار می دهد. تخمها به وسیله ماده لزجی به سطح دانه ها چسبانیده می شوند. روی هر غلاف معمولا بیشتر از ۲ تا ۳ تخم دیده نمی شود، ولی در انبارها اگر تراکم جمیعت آفت زیاد شد ممکن است تمام سطح دانه ها پوشیده از تخم باشد.

حشره ماده معمولا از تخم گذاری روی دانه هائی که لاروها بخوردن آنها رغبتی نشان نمیدهند خودداری می کند. ولی به نظر می رسد این انتخاب، تنها در شرائط عادی و در صورت وفور مواد غذائی امکان پذیر است، اگر حمله آفت شدید باشد و موادغذائی باندازه کافی موجود نباشد حشرات ماده روی تمام دانه های بقولات حتی روی دیوار ظروف شیشه ای و سطوح ابزار و لوازم مختلف نیز تخم ریزی می کنند. تخمها نیمه کروی است که یک طرف آن گرد و طرف دیگرنوک تیز است. طول هر تخم در حدود نیم میلیمتر می باشد. لارو جوان که بعد از ۳ تا ۴ روز از تخم بیرون می آید، بدون اینکه در سطح دانه نمایان شود از محل زیر تخم، مستقیما به درون دانه نفوذ می کند.

این لاروها که شبیه لارو سوسک لوبیا است، دارای پاهای سینهای سه بندی کوتاه و نسبتا قوی می باشد. لارو جوان بعد از استقرار در داخل دانه، پوست اندازی کرده و به تیپ کرمی شکل که فاقد پا است تبدیل می شود. طول دوره رشد لاروی بسیار متفاوت است و برحسب شرائط اکولژیک محیط، در تابستان ۱۷-۲۲ روز و در زمستان ممکن است چندین ماه طول بکشد. در طول این مدت لارو ۳ تا ۴ بار پوست اندازی می کند. لارو سن آخر برای شفیره شدن در زیر پوست دانه متوقف می شود. مرحله شفیرگی برحسب شرائط محیط ۳ تا ۵۳ روز طول می کشد. دوره رشد کامل این حشره در شرایط مساعد ۲۰ روز و در شرایط نامناسب بسیار طولانی و گاهی تا یک سال نیز به درازا می کشد.

پائین آمدن میزان رطوبت نسبی سبب طولانی شدن دوره رشد و کوتاه شدن طول عمر حشرات کامل می شود. حشره ماده در طول زندگی خود می تواند بطورمتوسط ۱۰۰ عدد تخم بگذارد ولی در صورت بالا بودن گرمای محیط و رطوبت نسبی کافی، این تعداد تا ۲۰۰ عدد نیز می رسد (باقری زنوز، ۱۳۶۴). بر اساس مطالعات طاهری (۱۳۶۹) سرمادهی با درجه ۱۱- درجه سانتیگراد روی این آفت مؤثر است و میزان مرگ و میر در حشرات کامل پس از ۱۲۰ ساعت و در تخم و لاروها پس از ۱۴۴ ساعت تماس با درجه برودت صددرصد بوده است. ضمنا در رابطه با مبارزه شیمیائی علیه این آفت نتایج آزمایشات مروج و همکاران (۱۳۷۲) نشان می دهد که گازدهی با فسفید آلومینیم (قرص فستوکسین) به میزان 1/5 گرم در متر مکعب بمدت ۷۲ ساعت و متیل برومید به مقدار ۳۵ گرم در متر مکعب بمدت ۲ ساعت باعث کشندگی کامل آفت می شود.