سوسک برگخوار درختان

Adoretus persicus Reitter

Scarabaeidae, Col

سوسک برگخوار درختان در ایران ابتدا توسط جواد مرتضوی در سال ۱۳۴۱ مطالعه شده است. این حشره در درجه اول به درختان غیرمثمره و در درجه دوم به درختان مثمره حمله می نماید. میزبانهای مثمره آن شامل سیب، گیلاس، زردآلو، هلو، آلو، گوجه، گلابی، به و بادام بوده و درختان جنگلی مورد حمله آن عبارت از سفید پلت، انواع تبریزی، انواع بید و عرعر می باشند. از بین کلیه میزبانها آفت به ترتیب درختان سفید پلت، زرد بید و سیب را ترجیح می دهد (مرتضوی، ۱۳۴۱). طرز خسارت این حشره بدین ترتیب بوده که حشرات کامل بطور دسته جمعی و بطور شبانه به برگها حمله نموده و از آنها تغذیه می نمایند. تغذیه ابتدا از کنار برگها شروع می شود و تا رگبرگ اصلی ادامه دارد و سرانجام درخت یا نهال را عاری از برگ میکنند. خسارت عمده این آفت مربوط به حشرات کامل است و در مورد نحوه خسارت لارو آن اطلاعی در دست نیست. مناطق انتشار آن شامل استانهای شمال غربی، غربی، فارس، مرکزی، تهران، خراسان، یزد و کرمان و اهمیت اقتصادی آن متوسط تا زیاد ذکر شده است.

حشره کامل سوسک قهوه ای رنگی است که تا حدودی شبیه سوسک قهوه ای گندم Anisoplia می باشد. طول این حشره ۱۱-۱۳ میلیمتر و عرض آن ۶/۵ میلیمتر است. بالپوشها از زرد کمرنگ تا زرد مایل به قهوه ای تغییر کرده و تمام شکم را نمی پوشانند و یک مفصل آخر شکم که تشکیل پی ژیدیوم را می دهد، لخت و از ناحیه سطح پشتی دیده می شود. پشت سینه اول که از بیرون نمایان است، قهوه ای نسبتا تیره و سطح پشتی سینه دوم و سوم که در زیر بالپوشها قرار دارند قهوه ای روشن می باشند. شکم در سطح پشتی که زیر بالپوشها پنهان می باشد نسبتا غشاتی و نخودی رنگ بوده و در سطح زیری شکم که کیتینی است، به رنگ قهوه ای و در وسط مایل به قرمز می باشد. سر قهوه ای تند مایل به سیاه و پاها به رنگ بالپوشها هستند. شاخکها ورقه ای و ده مفصلی می باشد. حشره دارای یک جفت چشم مرکب سیاه بوده و فاقد چشم ساده است. پاها ۵ مفصلی و در انتها به دو ناخن ختم می شوند. ساق پای جلوئی در حاشیه بیرونی و انتهای خود دارای سه دندانه خار مانند است. مشخصات تخم، لارو و شفیره این حشره معلوم نیست و مرتضوی با همه تلاشی که برای یافتن آنها نموده است. مع الوصف موفق نگردیده ولی در تشریح شکم حشرات کامل ماده، تخمهای کروی و سفید رنگ آن را مشاهده کرده است.

در شرایط آب وهوائی کرج حشرات کامل در اواخر خرداد و یا اوائل تیرماه ظاهر می شوند. حشرات مزبور به اصطلاح شب پرواز بوده و تقریبا نیم ساعت بعد از غروب آفتاب از پناهگاههای خود خارج شده و به پرواز و تغذیه از برگها می پردازند. گاهی روی یک برگ ممکن است چند عدد حشره نر و یا ماده و حتی سوار بر هم دیده شوند. فعالیت تغذیه ای حشرات کامل در تمام مدت شب ادامه داشته و همین که نزدیک صبح شد و هوا قدری روشن گردید از درختان مورد حمله پرواز کرده و در پای همان درخت درون خاک فرو می روند. داخل شدن در خاک به این نحو است که حشره توسط پاهای جلوئی کننده خود که انتهای آنها نیز تیز و سخت می باشد و به کمک پاهای عقبی که خیلی قوی هستند در داخل خاک فرو می رود. این حشره خاکهای نرم و هوموسی را به سایر خاکها ترجیح می دهد. عمقی که حشره در داخل خاک قرار میگیرد بستگی به محیط خارج دارد. اگر اطراف آن ناحیه سایه و از گیاهان هرز پوشیده شده باشد در عمق ۲-۳ سانتیمتری، ولی اگر زمین آن ناحیه در معرض آفتاب قرار گرفته باشد بعلت فرار از نور و حرارت حتی تا عمق ۸-۱۰ سانتیمتری هم دیده شده است. حشره در خاک به حالت افقی پاها را بکلی جمع کرده و به زیر شکم می چسباند و عينة مثل اینست که مرده و یا اینکه بحالت دیا پوز رفته است، حشره تا اول شب در همان محل بی حرکت می ماند اگر آن را زیر خاک خارج نمائیم بعد از چند ثانیه به حرکت درآمده و سعی می نماید که در زمین و یا محل تاریکی رفته و خود را از نور دور به دارد. پناهگاه روزانه حشره ممکن است خاک نباشد و گاهی در داخل شکاف درختان که کاملا محفوظ از نور باشد، پنهان می شود. این حشره فتوتروپیسم منفی شدیدی نسبت به نور خورشید دارد و در مقابل نور خورشید بسیار ناراحت می شود و حتی الامکان با تلاش زیاد سعی می نماید که خود را از نور دور بدارد. ولی این حشره نسبت به نور چراغ جلب می شود. حشرات کامل شب در حالیکه مشغول خوردن برگها هستند اگر چراغ قوه ای را به سمت آنها روشن نمائیم بعد از مدتی از خوردن برگها صرفنظر کرده و به سمت چراغ پرواز می نمایند. این حشره از نظر فعالیت و رژیم غذائی معمولا زندگی دسته جمعی دارد و حشرات بالغ اكثرا به صورت دستجات ۱۰ تا ۲۰ و گاهی بیشتر در مجاورت هم زندگی می کنند. تغذیه معمولا ابتدا از کناره برگ و به وسیله آرواره های مضرس است و در حمله شدید حتی رگبرگهای فرعی را نیز خورده و فقط رگبرگ اصلی را باقی می گذارد و بدین وسیله درخت را عاری از برگ می نمایند. این حشرات پس از مدتی تغذیه و بلوغ جنسی، جفت گیری کرده و افراد ماده تخم های خود را در داخل خاک یا توده های کود دامی و مواد پوسیده گیاهی قرار می دهند، این تخمها به فاصله ۲ تا ۳ هفته باز می شوند و لاروها از مواد پوسیده گیاهی، تغذیه می کنند. لذا در مرحله لاروی بهیچ وجه زیانی وارد نمی کنند. این لاروها تا اواسط بهار سال بعد دوران تغذیه خود را پایان داده و در داخل خاک در میان محفظه بیضی شکل گلین تبدیل به شفیره می شوند. بدین ترتیب این حشره در سال فقط یک نسل دارد (اسماعیلی، ۱۳۶۲). اما مشاهدات و بررسیهای دور و نزدیک انجام شده توسط رجبی در نقاط مختلف کشور حاکی از طی شدن یک نسل حشره در طول یک تا دو سال می باشد. در نقاطی مانند کرج، شهریار، اشتهارد، ورامین و سایر نقاط مشابه یک نسل آفت در یک سال طی می گردد در حالیکه این حشره در بعضی از نقاط مرتفع و سردسیر مانند منطقه ورچه بین خمین و اراک که ۱۹۰۰ متر ارتفاع دارد یک نسل را در دو سال طی می نماید. در این چنین نقاط مرتفع زمان خروج حشرات کامل آفت تیرماه و اوائل مرداد است در حالیکه در نقطه ای مانند ورامین با حدود یکهزار متر ارتفاع این زمان مصادف با نیمه دوم اردیبهشت تا نیمه اول خرداد می باشد (رجبی، ۱۳۷۰).

چون این حشره شبها بطور دسته جمعی بظرف چراغ کشیده شده و روی درختان به تغذیه می پردازد، بدین جهت جمع آوری و انهدام آنها نقش عمده ای در کاهش جمعیت آنها خواهد داشت. ضمنا چون حشره علاقه وافری به تغذیه از برگ درختان تبریزی دارد. می توان در چند محل باغ به عنوان تله اقدام به کشت چند اصله تبریزی نمود تا با تمرکز آفت روی آنها حشرات جمع آوری و منهدم شوند. چنانچه مبارزه شیمیائی ضرورت پیدا کرد می توان درختان را مخصوصا هنگام عصر با مخلوط آزينفوس متیل دو درهزار و لیندین دو درهزار درختان را سمپاشی نمود.