بیماری برگ بادبزنی مو        GFLV(Grapevine Fan Leaf Virus)

بیماری ویروس برگ باد بزنی قدیمی ترین بیماری ویروسی شناخته شده vitis vinifera است. وجه تسمیه آن به دلیل بد شکلی های خاصی است که در برگ به وجود می آید.

بدین ترتیب که سینوس دمبرگ برگهای مبتلا باز می شود ولی رگبرگهای اصلی برگ به طور غیرمعمول جمع می گردد و مجموعا برگ حالت بادبزن باز شده به خود می گیرد. بر اساس منابع اروپایی سابقه این بیماری به حدود 200 سال قبل برمی گردد.

علایم تیپ این بیماری در برگهای تاک موجود در هرباریومها مربوط به زمان قبل از ورود هیبریدهای آمریکایی مخصوص پایه دیده شده است.عقیده عمومی این است که بیماری بادبزنی مو در حوزه مدیترانه و خاور نزدیک از زمان های قدیم که موکاری در آنجا رواج پیدا کرده وجود داشته است.

درحال حاضر این بیماری در سراسر جهان انتشار دارد.این بیماری اغلب برگ باد بزنی نامیده میشود ولی نام درست تر آن دزنراسیون برگ باد بزنی است.

شدت بیماری برگ بادبزنی بسته به میزان تحمل ارقام مو نسبت به ویروس فرق می کند. ارقام متحمل به این بیماری محصول نسبتا خوبی تولید می کنند.ارقام حساس به شدت آلوده می شوند و در آنها زوال پیشرونده کاهش محصول(تا 80%)و کیفیت پایین میوه ،کوتاه شدن عمر بازدهی تاکستان ، تقلیل درصد موفقیت در پیوند زدن ، پایین امدن توانایی ریشه دهی قلمه ها وکاهش مقاومت نسبت به عوامل نامساعد محیطی دیده میشود.

علایم بیماری

بیماری برگ بادبزنی به علت واکنش های مختلف میزبان نسبت به عامل بیماری با 3 نوع نشانه مشخص می شود:

نوع1:در نوع اول که بدشکلی مسری نام دارد برگها به شدت و به طور متنوع تغییر شکل می دهند ،غیر متقارن شده وچین میخورند و تضاریس حاد نشان می دهند. گاهی لکه های رنگ پریده موزاییکی نیز همراه با بد شکلی شاخ و برگ نیز دیده می شود. شاخه های سبز نیز بد شکل می شوند، انشعابات غیر عادی و گره های مضاعف تولید می کنند.

فاصله میان گره های آن کوتاه می شود و حالت کتابی و زیگزاک به خود می گیرند. تعداد و اندازه خوشه ها کاهش می یابد،رسیدن میوه نامنظم می شود،رنگ دانه ها تغییر می کند،تعداد دانه روی هر خوشه نیز کاهش می یابد . نشانه های روی شاخ و برگ در اوایل بهار بروز کرده و در سراسر فصل رشد و نمو گیاه باقی میماند .هر چند در تابستان تا حدودی به حالت مخفی در می آید.

نوع2:درنوع دوم علایم که موزاییک زرد نام دارد در اوایل بهار رنگ زرد کرمی براق روی تمام اندامهای رویشی تاک (برگها،شاخه های سبز،پیچک ها و گل آذینها)بروز می کند. این تغییر رنگ در برگها از چند لکه زرد متفرق که بعضی اوقات به صورت حلقه یا خط ظاهر می شوند تا موزاییک گسترده رگبرگ ها یا فواصل بین آنها تا حتی زردی تمام برگ ،متغیر است.

در بهار،تاکهای مبتلا در تاکستان از دور قابل تشخیص هستند. برگ و شاخه ها بدشکلی زیادی از خود نشان نمی دهند،ولی خوشه ها کوچک و حبه ها تغییر رنگ می دهند. در مناطق گرم ، قسمتی از اندامهای گیاه که در تابستان میروید رنگ سبز طبیعی دارد و قسمتهای زرد شده قدیمی ،سفید و سپس محو میشوند.

نوع 3:در نوع سوم یا رگبرگ نواری ،درآغاز نقاط یا لکه های زرد کرمی در طول رگبرگهای اصلی برگهای کامل شده بروز کرده سپس به نواحی  بین رگبرگها سرایت می کند.

این تغییر رنگ معمولا روی تعداد معدودی از برگها و در اواسط یا اواخر تابستان ظاهر می شود. برگهای رنگ باخته بد شکلی کمی از خود نشان می دهند. بار درخت کم شده و خوشه های نامنظم تشکیل می شوند و مقدار محصول گاهی به صفر می رسد.

وجود ترابکولها (trabecules) یا رشته های درون سلولی از نشانه های داخلی مشخص کننده در موهای مبتلا به برگ بادبزنی است. ترابکولها عبارتند از میله های شعاعی که از فضای بین دیواره سلولهای اپیدرمی ، پارانشمی، آبکشی و چوبی عبور می کنند.

قسمت داخلی این میله ها از جنس پکتین بوده که با یک غلاف سلولزی احاطه شده و با قشری از لیگنین ،سوبرین یا کوتین(بسته به نوع بافتی که در آنجا تشکیل میشود) پوشیده شده است.این تشکیلات ویزه در شاخه های چوبی شده مخصوصا در میانگره های پایینی به سهولت قابل مشاهده بوده برای تشخیص بیماری بسیار ارزنده است.

عامل بیماری

ویروس برگ بادبزنی مو (GFLV)(grapevine fan leaf virus) جزء گروه نپو ویروس ها است. پیکره های ویروس ایزومتریک هستند و قطر آنها در حدود 30 نانومتر است. حدود پیکره ها زاویه دار است.اما ساختمان سطحی آنها کاملا مشخص نیست .

ژنوم ویروس دو قسمتی است و از دو قطعه RNA تک رشته ای (با وزن مولکولی 2/4 در 10 و 1/4 در10) تشکیل شده که هر دو رشته برای ایجاد آلودگی لازم است. پروتیین پوششی یک پلی پپتید با وزن مولکولی 54000 است و ژن کد کننده آن  روی رشته کوچکتر RNA قرار دارد.

GFLV به آسانی از طریق مایه زنی شیره گیاه منتقل میشود ولی با بذر انگور انتقال پیدا نمیکند. این ویروس در بعضی گیاهان علفی آزمایشی بذر زاد بوده و در گرده این گیاهان و نیز در گرده مو وجود آن مشخص شده است.

میزبان طبیعی  GFLV منحصرا گونه های جنس vitis است. دامنه میزبانی آزمایشی این ویروس نسبتا وسیع و شامل متجاوز از 30 گونه گیاه متعلق به هفت خانواده است.

دو گونه سلمک (chenopodium amaranticolor .c quinoa )گل دگمه ای(Gomphrena (globose  و خیار(Cucumis sativus) گیاهان شاخص مناسبی هستند. همچنین تاک روپستریس(v.rupestris) وقتی با پیوند مایه زنی شود گیاه مناسبی خواهد بود.

جدا شده های GFLVحتی وقتی از مناطق جغرافیایی دور از هم نیز باشند از نظر آنتی زنیک یکنواخت هستند. اخیرا فقط یک واریانت سرولوژیکی طبیعی از این ویروس پیدا شده است .

همه جدا شده های GFLV رابطه دور سرولوژیکی با ویروس موزاییک آرابیس (Arabis mosaic virus.ArMV) دارند. تشخیص سرولوژیکی ویروس نشت دوطرفه آگار ELISA با روش تلفیق سرولوژی  و الکترون میکروسکوپی مقدور است.

تغییرات ساختمانی یاخته های آلوده به GFLV در میزبان های طبیعی یا آزمایشی مشابه تغییراتی است که سایر اعضای گروه  نپوویروسها ایجاد می کنند. این تغییرات عبارتند از :تشکیل اندامهای ویژه درون سلولی – ایجاد برجستگیهای روی دیواره سلولی- ساختمانهای لوله ای (tubules)  حاوی ویروس و مجموعه های پاراکریستالی متشکل از پیکره های ویروس .

چرخه بیماری

ارتباط ناقل با ویروس :GFLV با نماتودهای خانواده longidoridae یعنی x.italiae meyt  وx.italiae meyl  از تاکی به تاک دیگر منتقل می شود. یک بار دیگر تغذیه مختصر از گیاه آلوده برای انتقال دادن ویروس کافی است.

وقتی نماتود X.index ویروس برگ باد بزنی مو (GFLV) را از ریشه تاکهای مبتلا به بیماری اخذ کرد این ویروس تا هشت ماه  (بدون اینکه به گیاهان میزبان دسترسی داشته باشد ) یا تا سه ماه) وقتی که نماتود از گیاهان مصون به ویروس تغذیه کند) در بدن نماتود باقی می ماند.

ویروس عامل بیماری در لایه کوتیکولی مجرای مری نماتود ناقل مستقر می شود. مطالعات انجام شده در آزمایشگاه نشان می دهد که نماتودهای جوان سنین مختلف و بالغ هر دو گونه X.index  و X.italiae  قادربه انتقال عامل بیماری هستند ولی ناقل عمده این ویروس در طبیعت X.index است بقا و انتشار ویروس برگ باد بزنی مو نمی تواند به طور طبیعی به فواصل دور انتشار پیدا کند ، زیرا ناقل آن حرکت محدودیت دارد.

انتقال این بیماری به نقاط دور دست عمدتا با مواد ازدیادی آلوده صورت میگیرد. انتشار فاجعه آمیز این بیماری در سراسر جهان در سالهای آخر قرن نوزدهم یعنی از موقع ورود پایه های آمریکایی تاک مقام به فیلوکسرا به اروپا ، اتفاق افتاد. گمان میرود که در اروپا از این تاریخ، GFLV  و ناقل یا ناقلان آن در مناطقی که به طور سنتی موکاری می شده محدود بوده است.

انتشار بیماری به فواصل نزدیک با نماتودهای ناقل انجام میگیرد که به علت محدودیت حرکتشان عامل مهمی در پخش ویروس محسوب نمی شوند. مثلا نژاد موزائیک زرد GFLV نمی تواند بیش از 1/3 تا 1/5 متر در سال توسعه پیدا کند . به علاوه ویروس در دانه گرده وجود دارد ولی با بذر انگور پخش نمی شود و در بین علف های هرز نیز میزبان طبیعی ندارد. به همین جهت تنها منبع طبیعی این ویروس ، خود تاک است. ریشه تاک سالها بعد از حذف تاک در خاک زنده می ماند.

از این رو هر ریشه محتوی ویروس برگ بادبزنی (GFLV)  که منبع تغذیه X.index باشد می تواند در سالهای بین بیرون آوردن تاک های کهنه و غرس نهالهای جدید منبع آلودگی مو در زمین باشد.

مبارزه

برای کنترل بیماری برگ بادبزنی مو ،می توان از چند طریق اقدام کرد.

1-کنترل نماتودهای ناقل

با نماتودهای ناقل ویروس در موستان های دایر نمی توان با موفقیت مبارزه نمود.از این رو باید اقدامات ضروری در مرحله قبل از کاشت به منظور شکستن چرخه اکولوزیکی ویروس نماد از طریق آیش گذاشتن زمین به مدت طولانی و کنترل علفهای هرز آن به عمل آید یا نماتودهای ناقل را با (فومیگاسیون ) خاک ، ریشه کن کرد.

(فومیگاسیون ) خاک با مقادیر زیاد مواد دودزا (فومیگانت) (مثلا 1000 لیتر در هکتار )سرعت آلودگی مجدد موستان به ویروس در خاک های کم عمق را کاهش میدهد ولی در خاک های عمیق چندان موثر نیست.

محافظت متقابل

آزمایش های به عمل آمده در فرانسه شامل آلوده کردن تاک به  GFLV به منظور جلوگیری از خسارت ناشی از ArMV  و بالعکس امیدوار کننده بوده ، موهایی که بدین ترتیب با یک ویروس محافظت شده اند در مقابل ویروس دوم از درجه بالای مصونیت برخوردار بوده اند. البته محافظت متقابل محدودیت های زیادی در مبارزه عملی با بیماری دارد و برای ویروس هایی که از لحاظ سرولوژیکی خویشاوندی ندارند مقدور نیست.

ایجاد مقاومت

مقاومت به ویروس GFLV و به نماتود X.index به ترتیب در بعضی ارقام شرقی vitis vinifera  و در muscadinia  یا گونه های vitis (غیر از V.vinifera) شناخته شده است و برای پایه های جدید بکار گرفته میشود.

اخیرا دو رقم از این پایه در نتیجه مطالعاتی که در برنامه اصلاح پایه ها در دانشگاه کالیفرنیا در دیویس به عمل امده، به بازار عرضه شده است. پیوندکها روی این نوع پایه های خاص حتی وقتی در زمین های آلوده به نماتودهای ناقل کاشته شده اند، عاری از ویروس باقی مانده اند.

انتخاب و تولید مواد تکثیری عاری از ویروس

انتخاب بهداشتی مواد تکثیری توام با گرما درمانی یکی از اقدامات بسیار موثر در کنترل بیماری برگ باد بزنی مو در تاکستانهای تازه احداث شده به شمار می رود. پایه های سالم اگر در زمین عاری از نماتود یا در زمین هایی با ناقلان غیر ویروس دار کاشته شود، در سراسر عمر مفید تاکستان سالم باقی می مانند.

تاکستانهای احداث شده با نهالهای عاری از GFLV از لحاظ ریخت شناسی و باروری بسیار همگن هستند، محصول آنها 40تا 70 درصد فزونی دارد . حبه ها قند بیشتری دارند و نوشابه حاصل از آنها مطلوب تر است.

مواد عاری از GFLV به سهولت با استفاده از روش مرسوم و یا تا حدی تغییر داده شده گرمادرمانی ، ریز پیوندی یا کشت مریستم یا نوک شاخه در آزمایشگاه ،به دست می آید.(اشکان 1374)

بیماریهای مهم گیاهی ایران تالیف دکتر ابراهیم بهداد

دانلود دستورالعمل فنی وزارت جهادکشاورزی مدیریت بیماریهای میوه و شاخه و برگ انگور