کرم گرده خوار خرما
.Arenipses sabella Hmp
,.Pyralidae, Lep
Eng. Greater date moth
این آفت که به نام شب پره بزرگ خرما نیز مشهور است، یکی از آفات درختان خرما در ایران و همچنین الجزایر و عراق می باشد. کرم گرده خوار خرما فقط روی خرما و نخل زینتی فعالیت داشته و تاکنون از روی میزبان دیگری گزارش نشده است. خسارت آفت از هنگام ظهور غلاف خرما شروع می شود. در بهار لاروهای جوان غلاف خرما را سوراخ کرده و از گرده های نارس تغذیه می کنند. با باز شدن غلاف گلهای نر و ماده خوشه‌ها شکل اصلی خود را از دست می‌دهند و بعداً رطوبت هوا و حمله بعضی از قارچها و باکتریها خوشه های آفت زده را سیاه کرده و از رشد و نمو آنها جلوگیری می کنند.
لاروهای سنین بعدی از پوست غلاف و دم خوشه ها تغذیه می کنند و در داخل دم خوشه‌ها دالان هایی که طول آنها ممکن است تا ۸ سانتیمتر برسد حفر می نمایند. قاعده انشعاب خوشه‌ها لاروها به حالت دسته جمعی با تنیدن تار، شفیره می گردند. کرم های نسل دوم آفت از میوه خرما تغذیه می کنند. بر اثر جریان حاصل روی خوشه‌های خرما قارچ های سیاه رنگ تولید می گردد. رنگدانه ها از سبز روشن به زرد تیره تغییر یافته و سپس دوده ایی شکل می شوند.
کرم ها گاهی ضمن تغذیه از گوشت میوه خرما در حالت لارو یا شفیرگی به وسیله خرما های رسیده و انبارها منتقل می گردند. روی این اصل آفت نامبرده را گاهی در ردیف آفات انباری نیز محسوب می کنند. زیان این آفت در نخلستان های کشور از ۵ تا ۱۵ درصد دیده شده است. موطن اصلی کرم گرده خوار خرما بین النهرین می باشد در ایران در استان‌های خوزستان، فارس ،سیستان و بلوچستان ،بنادر خلیج فارس و همچنین در استان یزد در ناحیه شهرنو و به میزان کم نیز در ناحیه بیاضه خور و بیابانک استان اصفهان انتشار دارد.
عرض پروانه نر با بالهای باز۳۳_۳۵ میلی متر و در مورد پروانه ماده تا ۴۰ میلی متر نیز می رسد. رنگ سر و سینه قهوه ای روشن و شکم سفید است. بدن از فلس های سفید مایل به زرد پوشیده شده و شکل آنها در نقاط مختلف بدن متفاوت است. انتهای فلس های قسمت سر و سینه مدور و روی بالها مضرس ریشه دار است. روی شکم فلس های سرنیزه ای و دراز بوده و در قاعده پاها دسته جمعی دیده می شود. فلس های واقع در منطقه بال روی میان رگ وسطی و کنارCostal دارای تعدادی فلسهای تیره رنگ است در کناره خارجی آن نوار باریک سفیدی دیده می‌شود. شاخکها نخوش و عده زیادی بندهای کوچک تشکیل یافته است.
تخم حشره سفید شفاف و شکل آن کروی و حدود یک میلیمتر قطر دارد. درازی لارو کامل حدود ۴۰ میلیمتر، رنگ عمومی بدن قهوه ای تیره، شکم از ده حلقه تشکیل یافته و در حلقه آخری شکم یک جفت پای آنالی قرار دارد. چهار جفت پاهای بطنی در روی حلقه های سوم تا ششم دیده می شود. درسطح پاهای شکمی یک سری قلاب وجود دارد. تعداد این قلاب ها در هر یک از پاها ۶۰ الی ۷۰ عدد و در پاهای آنالی ۵۰ تا ۶۰ عدد است. سطح بدن صاف و شفاف و روی آنها موهای کوتاه و بلند مشاهده می‌شود. ناخن انتهایی سه جفت پا های سینه در قاعده زائده دندانه ای دارد. شکل شفیره دراز و کشیده به رنگ سفیده تیره و۱۰_۱۵میلیمتر طول دارد.
گرده خوار خرما زمستان را به صورت لارو کامل در داخل پیله در لابلای الیاف قاعده تاج به سر می برد. در اسفند لارو تبدیل به شفیره می شود و پروانه های نسل اول در مناطق خرما خیز جنوب ایران هنگامی که درجه حرارت متوسط روزانه در اسفند به۱۲_۱۵ درجه سانتیگراد می رسد از شفیره خارج می گردند. خروج پروانه‌ها موقعی است که غلافهای خرما هنوز باز نشده است. پروانه ها پس از ظهور جفت گیری کرده و ماده ها در انتهای غلاف خرما و برگچه های جوان تخم‌گذاری می‌کنند. مدت زندگی پروانه ها ۷ الی ۱۰ روز و دوره تفریخ تخم حشره نیز ده روز است. لاروها پس از خروج از تخم به جدار غلاف خرما حمله نموده و آن را سوراخ می کنند. فعالیت لارو در زمانی است که درجه متوسط روزانه به۱۸_۲۰ درجه سانتیگراد رسیده باشد.
در خوزستان از ۲۵ اسفندماه به بعد در داخل غلاف خرما دیده می‌شوند. کرم ها از گرده گل، پوست غلاف خرما های نارس و بالاخره گوشت خرما در موقعی که به درشتی نخود می‌رسد تغذیه می کنند. دوره لاروی آفت ۲۵ الی ۳۰ روز است. لاروها در محل انشعاب خوشه ها، داخل لیست و حصیر انتهای برگ های خرما شفیره می شوند. دوره شفیرگی نسل بهاره۱۰_۱۵ روز است که پس از آن پروانه ظاهر می شود. دوره کامل زندگی آفت که شامل مرحله تخم تا مرگ حشره است۶۰_۶۵ روز طول میکشد. کرم گرده خوار خرما معمولاً دارای دو نسل در سال می باشد که در مناطق خرما خیز جنوب و سواحل خلیج فارس، ظهور پروانه های نسل دوم در اواسط اردیبهشت و در خور و بیابانک تا اواخر شهریور ماه دیده شده است. کرم های نسل دوم آفت از خرمای خارک و رطب تغذیه می‌کنند. در بعضی مناطق آفت در این مرحله همراه محصول به انبار ها منتقل شده و با گذارندن فصول پاییز و زمستان تا بهار سال بعد به زندگی خود ادامه می‌دهد و با این ترتیب تا ۳ نسل در سال ممکن است ایجاد نماید.
کرم گرده خوار خرما در ایران دارای دشمنان متعددی می‌باشد و در خوزستان بالاخص در آبادان و خرمشهر زنبورهای پارازیت خانوادهBraconidaeاز جملهApanteles sp.وMacrocentrud sp. روی لارو آفت وجود دارد. در رابطه با مبارزه شیمیایی متذکر می‌شود، چون تاریخ سمپاشی علیه این آفت با کرم میوه خوار و زنجره خرما تقریباً مصادف است لذا مبارزه جداگانه‌ای علیه آن ضرورت ندارد و در صورت لزوم می توان از دیازینون۶۰% به نسبت دو لیتر درهکتار استفاده نمود.
