کرم خرّاط یا پروانه فری

Zeuzera pyrina Linnaeus نام انگلیسی   

Syns. Hepialus pyrinus L., Noctua aesculi L

Phalaena aesculi L., Phalaena hilaris Geoff

Phalaena hippocastanis Poda, Zeuzera aesculi L

Zeuzera decipiens Kirby

Cossidae, Lep

Eng. Leopard moth

کرم خرّاط که با اسامی پروانه فری و پروانه خرّاط درختان میوه یا شب‌پره پلنگی نیز نامیده می‌شود. در ایران ابتدا در سال 1315 توسط افشار گزارش شده است. لارو این پروانه چوبخوار بوده و به اغلب درختان میوه و غیر مثمرها و همچنین در نهالستان ها به نهال ها حمله می‌کند و حدود 150 گونه گیاه میزبان دارد. درختان جنگلی میزبان این آفت در ایران عبارتند از: افرا، شاه‌ بلوط‌ هندی، توسکا، زبان گنجشک، گردو، زیتون، صنوبر، بلوط و نارون. آفت تقریباً در تمام منطق کشور با درجه اهمیت اقتصادی زیاد انتشار دارد.

بیولوژی آفت

حشره کامل پروانه ای است که عرض آن با بالهای باز در ماده ها 45-58 میلیمتر و در نرها 40-50 میلیمتر و طول بدن حشره 18-28 میلیمتر است. بالهای جلویی و عقبی سفید همراه با لکه های گرد متمایل به آبی است. شاخک در حشره ماده 35 مفصلی و در نر 49 مفصلی است. شاخک در نصف اول پروش و در نیمه دوم نخی و در ماده تماماً نخی است. تخم حشره غلطکی شکل، سفید متمایل به زرد به طول 1/3 میلیمتر و عرض یک میلیمتر و گوشتی رنگ می باشد.

لارو کامل به طول 60 میلیمتر سر لارو پلاک پشت سینه اول به خوبی رشد کرده و رنگ آنها سیاه است. پلاک انتهای بدن نیز بهمان رنگ پلاک پشت سینه اول است. سینه و شکم لارو به رنگ زرد و روی آنها تعداد زیادی نقاط سیاه دیده می شوند؛ وجود این نقاط سیاه، لاروهای این حشره چوبخوار را از لاروهای سایر چوبخوارها به خوبی متمایز می کند. لاروهای نوزاد به رنگ گلی بوده و فاقد نقاط سیاه هستند. شفیره ها قهوه‌ای روشن و به‌طول 28-35 میلیمتر می‌رسد.

پروانه فری در ایران هر دو سال یک نسل دارد و زمستانها را نیز به‌صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان میزبان می‌گذراند. در اواسط بهار لاروهایی که رشدشان کامل شده تبدیل به شفیره شده و حدود دو هفته بعد و در اواخر بهار شب‌پره‌ها بتدریج ظاهر می‌شوند.

در شرائط کرج و اطراف ظهور پروانه ها از خرداد ماه شروع و تا شهریور ماه یعنی حدود سه ماه و نیم ادامه دارد. حشرات ماده بعد از خروج در شب بعد یا شب دوم جفتگیری کرده و بلافاصله تخم ریزی می‌کنند.

حشره ماده اصولاً هیچ نوع تغذیه‌ای انجام نمی دهد و به‌ طور کلی بین خروج حشره ماده و تخمریزی آن دو روز فاصله است. تخمها غالباً در دهانه سوراخ های خروجی همان سال به‌ صورت دسته بزرگ و گاهی به صورت دسته های کوچک گذاشته می‌شوند. گاهی نیز تخمها روی ساقه و سطح صاف آن به صورت پراکنده دیده می شوند.

یک نکته مهم اینکه ظاهراً تخمها در سوراخ های خروجی که کم و بیش مرطوب هستند گذاشته می شوند این موضوع را می توان به احتیاج تخم ها به رطوبت کافی تعبیر کرد.

تخمها اول سفید با زمینه زرد کمرنگ بوده و سپس گلی رنگ شده و در مراحل آخر زمینه خاکستری پیدا می کند. شکم پروانه‌های ماده تبدیل به کیسه ای پر از تخم می شود و دستگاه هاضمه بمناسبت عدم تغذیه از بین رفته بنظر می رسد. حداقل تخم در ماده هائی که تخمهای آنها به وسیله شکافتن شکم آنها شمرده شده 503 و حداکثر 986 بوده است.

دوره جنینی تخم در شرائط آزمایشگاه و حرارت 25 درجه 8 روز و در شرائط طبیعی حدود 13 روز می باشد.

نحوه فعالیت و خسارت آفت

لاروهای سن اول پس از خروج از تخم یک محفظه بسیار نازک ابریشمی از تار و پوسته تخم خود تنیده و در داخل آن محفظه مدتی که حداکثر دو روز است می مانند پس از این مدت خارج شده و با سرعت زیاد در جستجوی محل مناسب جهت نفوذ برآمده و روی درخت پراکنده می شوند.

این لاروها به وسیله تار بسیار نازکی که با غدد دهانی خود می سازند، از شاخه‌ای به شاخه دیگر منتقل می‌شوند و غالباً دو سر تار خود را به دو نقطه متصل کرده و از آن برای انتقال خود استفاده می کنند.

گاهی اوقات که در جستجوی جای مناسب به طرف قسمت های پایین تر می آیند و محل مورد علاقه خود را نمی یابند از تار خود که در بالا بجائی ثابت شده است به‌عنوان نردبان استفاده کرده و از آن بالا می روند و خود را به قسمت های بالائی درخت می رسانند. جریان خفیف باد نمی تواند لاروهای سن اول را ساقط کند، چون فوری تار تنیده و خود را بجائی از درخت می آویزند.

گاهی اوقات مدت زمانی بحالت آویزان از تار خود می مانند. یک مانع عمده برای این لاروها تارهای عنکبوت است که بین شاخ و برگهای درختان تنیده می شوند و لاروها در داخل آنها گرفتار گشته و مستاصل شده و بعد از مدتی از بین می روند.

مدت زمان لازم بین خروج لارو از لانه ابریشمی و نفوذ در نبات بسته به شرائط و تسهیلات فرق می کند. این مدت در مشاهدات رجبی و دانیالی حداقل 45 دقیقه و بطور متوسط 1-2 ساعت بوده است. این فاصله زمانی از نظر مبارزه حساس است، چون در این مرحله اثر سموم آسانتر و سریعتر انجام می گیرد. لاروهای سن اول از نازکترین عضور خشبی یعنی رگبرگها تا شاخه های به قطر 8 میلیمتر را مورد حمله قرار می دهند.

قسمتی از نبات که بیشتر از همه مورد حمله لاروهای سن اول قرار می گیرد محل اتصال دمبرگ به ساقه های نازک است. به‌ طور کلی تمام لاروهای سن اول در جوانترین اعضای نبات که در سرشاخه‌ها هستند خود را متمرکز می‌کنند. حتی در بعضی موارد دیده شده است که لاروهای سن اول به رگبرگهای فرعی برگ نیز حمله‌ور شده اند.

لاروهای سن اول این آفت بعد از مدتی تغذیه از اعضای مورد حمله خود از همان سوراخ ورودی خارج شده و به شاخه های قطورتر نبات حمله می کنند. اگر این انتقال از قسمتهای پائین را مهاجرت بنامیم یک لارو این مهاجرت را چندین بار انجام می‌دهد، تا بلاخره به آخرین قسمت مورد نظر که شاخه های بسیار قطور و تنه اصلی میباشد منتقل میگردد و در این آخرین قسمت است که پس از طی دوره لاروی و تغذیه کامل تبدیل به شفیره می‌گردد .  دوره  شفیرگی  20-40 روز طول می کشد و در کرج این زمان بتدریج از اوائل اردیبهشت ماه شروع شده و تا اوائل شهریور ماه یعنی نزدیک به 5 ماه ادامه دارد.

خسارت آفت

نحوه مبارزه و کنترل آفت

دشمنان طبیعی آفت

در رابطه با دشمنان طبیعی پروانه فری، در بین عوامل زنده نقش مورچه ها را نباید از نظر دور داشت. بنظر می رسد مورچه ها مهمترین حشره شکاری پروانه فری در ایران هستند. مرحله‌ای از زندگی پروانه فری که بیشتر از همه مورد حمله مورچه ها واقع می شود تخمهای این حشره است. به همین علت تخم پروانه فری در باغ ها باشکال پیدا می شوند.

بنظر ما سمپاشی‌هائی که در باغها مورد حمله پروانه فری بر علیه آفات مختلف انجام می شود گذشته از تمام جنبه های آن یک ضرر عمده دارد و آن اثر کشنده سم روی مورچه های مختلف باغی است که در نتیجه به بالا رفتن جمعیت آفت چوبخوار پروانه فری کمک می کند. در ضمن مطالعات روی مهاجرتهای لاروهای پروانه فری دیده شده که لاروها در موقع مهاجرت که مستلزم خارج شدن از دالان قدیمی است مورد حمله بعضی از حشرات شکاری مانند سن هائی از خانواده Reduviidae قرار می گیرند.

این سن ها که پرداتور هستند لاروهای بسیار درشت این آفت را نیز در حال حرکت گرفتار کرده و با خرطوم خود محتویات داخلی آنها را می‌مکند. نقش پرنده ها در تقلیل جمعیت این آفت مخصوصاً لاروهای آن باید مورد توجه قرار داد. پرنده ها لاروهای در حال مهاجرت را اغلب مورد حمله قرار داده و از آنها تغذیه می نمایند.

جلوگیری از شیوع کرم خراط در باغات گردو :

آبیاری صحیح :

آبیاری بموقع و عدم تنش آبی در گیاه

تغذیه مناسب درختان :

عدم وجود کمبود در گیاه و تقویت گیاه

استفاده ازکودهای حاوی فسفر پتاس کلسیم سیلیسیم باعث تقویت گیاه ومانع پیشرفت کرم خراط میشود.

هرس :

هرس شاخه ها با آلودگی زیاد و آتش زدن آنها برای نابودی لارو های درون چوب و عدم نگهداری نمودن آنها در کنار باغ بعنوان قیم و ….

پوشاندن دالان های فعال لاروی با خمیر های سمی ( دالانهایی که دارای ترشحات هستند) استفاده از سمومی مثل پریمیفوس متیل و یا کلرپیریفوس به همراه مل یا خمیر نقاشی و ۵/۰ درصد سریش برای بهتر چسبیدن سم

استفاده از سیم های مفتولی در داخل دالان و کشتن لاروهای در دسترس که بیشتر بر روی تنه درختان گردو و یا سیب دیده میشوند که میتوانند باعث خشکی درختان مخصوصاً درختان سیب و نهال ها شوند.

استفاده از تله های فرمونی در صورت وجود فرومون مناسب و کارا که باعث جذب حشرات نر آفت شده و از جمعیت آنها در موقع جفت گیری با حشرات ماده می کاهد.

استفاده از تله های نوری که در هنگام خروج پروانه ها ی آفت که بیشتر خروج اولیه مربوط به حشرات نر می باشد ( بخاطر جثه کوچک تر ) باعث جذب آنها شده و آنها را نابود میکند که تا حدودی تا قبل از ظهور حشرات ماده و ایجاد فرومون می تواند موثر باشد.

مبارزه مکانیکی  شیمیایی با آفت

رعایت اصول به‌زراعی از قبیل هرس و سوزاندن شاخه های خشک و آلوده از شدت خسارتهای بعدی می کاهد. در مواردی که تعداد درختان آلوده کم باشد می‌توان با فرو بردن مفتولی درون سوراخ های ورودی لاروها را از بین برد. همچنین می توان پنبه آغشته به موادی از قبیل پارادی کلروبنزن و یا سولفوردوکربن را در سوراخ های ورودی لاروها قرار داد و آنها را در محل خفه نمود.

در رابطه با مبارزه شیمیائی علیه این آفت همانطور که در قسمت بیولوژی پروانه فری بحث شد بهترین موقع سمپاشی موقعی است که لاروهای سن اول به قسمت های جوان نبات که همان رگبرگها و دمبرگها و شاخه های نازک است حمله می‌کنند. در این موقع چون عمق نفوذ لاروها هنوز چندان زیاد نیست می توان با استفاده از سموم نفوذی مؤثر برای دفع این آفت استفاده کرد.

سموم مناسب شامل گوزاتیون ام یا فسفامیدون است که از هر کدام بمقدار 100 گرم ماده مؤثر در 100 لیتر آب مصرف می‌شود. با توجه به زیست‌شناسی آفت سمپاشی اول در بهار 15 روز بعد از خروج اولین حشرات کامل و آخرین سمپاشی 15 روز بعد از آخرین خروج حشرات کامل می باشد و در حدفاصل این مدت لازم است هر 15 روز یکبار سمپاشی تکرار شود.

آخرین سمپاشی 15 روز بعد از آخرین خروج حشرات کامل است. مالیدن خمیر آنتی تارلو دم سوراخ های آفت نیز مؤثر است زیرا گاز سیانور از آن متصاعد می شود و باعث مرگ لارو داخل سوراخ می گردد.

دانلودفیلم آموزشی تشخیص وکنترل کرم خراط

دانلودفیلم اموزشی دوم کنترل کرم خراط

بیماریهای مهم گیاهی ایران تالیف دکتر ابراهیم بهداد