پسیل زیتون

Euphyllura  olivina  costa

.Aphalaridae, Hom

Eng. Olive  psyllid

پسیل زیتون در ایران اولین بار توسط فرح بخش در سال ۱۳۴۰ گزارش شده است. پسیل زیتون در ایران تا کنون علاوه بر روی درختان زیتون اهلی روی یک گونه زیتون جنگلی در ناحیه اسفندقه جیرفت و همچنین گیاهی به نامPhyllirea  medica نیز دیده شده است. پسیل زیتون در بهار هنگام رویش رخ های جوان سرشاخه ها و پیدایش گل روی درختان زیتون پدیدار می شود. این آفت را کشاورزان زیتون کار از تارهای مومی سفید رنگی که روی سرشاخه های درختان زیتون پدید می آورد به خوبی می‌شناسند و به علت عسلک شیرینی که پوره‌های آفت در لابلای تارهای مومی از خود می تراوند آن را عسلک می‌نامند.

پوره های پسیل زیتون با مکیدن شیره گیاهی سرشاخه‌های نورسته موجب ریزش بسیاری از غنچه های گل زیتون پیش از باز شدن آنها می شوند و با تراوش انبوهی از تارهای مومی سفید به روی خوشه های گل از بارور شدن آنها و تشکیل میوه جلوگیری می کنند و از این راه زیان فراوانی به بار می‌آورند. پوره ها همچنین با شیره شیرینی که از خود بیرون می دهند، سر شاخه ها و برگ ها را آلوده کرده، محیط خوبی برای رویش قارچ فوماژین یا دوده فراهم می کنند.

گاهی پوشش این قارچ روی پهنه برگها و روی سرشاخه های جوان چنان است که تنفس گیاهی را به هم زده و باعث ریزش برگها و خشک شدن شاخه ها می شود. پسیل زیتون در ایران در استان گیلان در زیتون کاری های رودبار، طارم ،منجیل، هرزویل و جمال آباد لوشان و در استان فارس( شیراز، فسا و نیریز) و همچنین در اسفندقه جیرفت دیده شده است. در بخش های رودبار و طارم آفت مذکور در روستاهای شما م ،پشته، کلورز، گنجه، هرزویل ،جمال آباد، گیلوان ،گیلان کشه، سیاهپوش و بهرام آباد بیش از جاهای دیگر گسترش دارد.

نسل های مختلف پسیل زیتون

پسیل زیتون حشره کوچکی است که طول بدن آن بدون بالها2_2/8 میلی متر و عرض آن در ناحیه سینه تا۹۷%میلیمتر می رسد. رنگ بدن آن زرد تا سبز روشن، در برخی خاکستری تا قهوه ای روشن دیده می شود. بال های روی کمی کلفت،پهن،کمی چهار گوش،با رگبالهای آشکار ، رنگ خاکستری تا قهوه ای روشن،به طول 2/25و عرض1/1 میلی متر است که هنگام نشستن مانند شیروانی به پشت میخوابند.

بالهای زیر ای نازک و شفافند. سر حشره پهن است، به طوری که عرض آن حدود دو برابر طول آن است. در پیشانی دو پیش برآمدگی کوتاه پهن دارد فرورفتگی میان آن ها تا میان دو چشم حشره می رسد. روی پیشانی ناهموار و موهای ریزی دارد. شاخک0/6 میلی متر طول داشته و دارای ۱۰ بند می باشد. بند اول کوتاه و درشت، بند دوم نازک و بلند تر، سطح بندهای دیگر ناهموار و دارای موهای ریزی هستند. در بند دهم یک اندام حسی با پایه مخروطی هست و در نوک این بند دو موی کوتاه است که آن را دو شاخه نشان می دهد.

خرطوم کوتاه، سینه برجسته و ستبر، پاهای جلو درشت و جفت دوم کوتاه و جفت سوم درازترند. در سر ساق پا یک خار و در بند پنجه دو خار پهلوی دیده می شود. شکم کوتاه و دارای ده بند و ضمائم جفتگیری رشد کرده است، که در آخر شکم از هم شناخته می‌شوند. تخم حشره به طول0/36 میلیمتر و بیضی کشیده است که سر آن باریک تر و سر دیگر کمی بزرگتر است و از همین سو با دنباله باریکی بر روی گیاه میزبان می چسبد. پوره‌ها بدون بال، بدنشان خوابیده و کم و بیش شفاف است.

پوره نوزاد به رنگ قرمز آجری،به طول 9/3 میلیمتر و با شاخک های نیمه مخروطی دوبندی است که بند دوم آن دراز تر است. بندهای شکم آشکارند و در بند نهم در هر پهلو یک سطح فرش شده از غده های تراوش موم و در بند دهم در عقب شکم نیز یک سطح گرد تراوش موم دارد.پوره سن سوم به طول 0/65 میلی‌متر با شاخکهای چهار بندی است.پرونمف یاپیش شفیره به طول 0/95وعرض0/6 میلیمتر با شاخک های ۶بندی و دارای نشانه هایی از بال است که تازه پدیدار گشته اند.نمف یا شفیره به طول 1/4و عرض1/3میلیمتر،شاخکها ۸ بندی،طول بالها تا 0/5میلیمتر می رسد. دو سطح تراوش موم در هر پهلوی پی ژید یوم دارای ۲۴ سطح کوچکتر گرد یا بیضی است و همچنین یک سطح گرد تراوش موم در عقب شکم دارد.

پسیل زیتون زمستان را روی سرشاخه ها در بغل برگها و جوانه ها و شکاف های پوست درخت زیتون و همچنین روی پاجوش های انبوه پای درختان به صورت حشره کامل می گذراند. ماده ها در آغاز بهار هنگام باز شدن جوانه ها در نوک سر شاخه ها روی برگهای نورسته و گاهی روی ساقه های گل دهنده تک تک و نزدیک هم تخم گذاری می کنند. هر حشره ماده حدود ۱۰۰ عدد تخم میگذارد. دوره آنکوباسیون تخم۷_۱۰روز است.

پوره‌ها در آغاز از شیره گیاهی جوانه ‌ها و به ویژه روی خوشه های گل می روند و تارهای مو می سفیدی از غده های انتهای شکم تراوش کرده و توده‌های پنبه مانند فراوانی روی سرشاخه ها و خوشه های گل درست می کنند. پوره ها در زیر این توده های پنبه مانند با مکیدن شیره گیاهی زندگی می کنند و در همان هنگام تراوش شیرینی به نام عسلک از خود بیرون می دهند.

هنگام انبوهی آفت این توده های مومی سفید چنان سرشاخه ها را می پوشانند که درختان آلوده را از دور به خوبی می‌توان شناخت. حشره در۲۰_۳۰ روز پس از گذراندن سه دوره پورگی و دو دوره پیش شفیرگی و شفیرگی، کامل و بال دار می شود. پوره‌ها و شفیره های پسیل زیتون را در رودبار و طارم از نیمه دوم اردیبهشت ماه تا دهه اول تیرماه روی سرشاخه های زیتون می توان دید.

با پایان دوره های پورگی و شفیرگی تارهای سفید مومی کم کم با کمی باد و باران از سرشاخه های درختان به زمین می ریزند و پسیل های بالدار به پرواز در می آیند. به طوری که در نوشته های خارجی آمده است پسیل زیتون در کشورهای کنار مدیترانه چند نسل و در جنوب ایتالیا ۵_۶ نسل در سال دارد و در ناحیه کریمه واقع در کنار دریای سیاه فقط دارای یک نسل در سال می باشد.

طبق بررسی‌های فرح‌بخش و معینی که در زمینه زیست شناسی این آفت در زیتون کاری های گیلان انجام گردیده چنین نتیجه گرفته شده که پس از پایان یافتن نسل بهاره و پرواز پسیل بالدار، هیچ‌گونه نشانه‌ای از نسل های پس بهار آن دیده نشده است. بنابراین چنین تصور می رود که پسیل زیتون در نواحی گیلان بیش از یک نسل در سال ندارد. البته در شرایط مصنوعی آزمایشگاه، حشره مزبور پرورش داده شده و نشو و نمای آن بلا انقطاع تا چندین نسل ادامه داشته است.

پسیل زیتون در طبیعت دشمنان زیادی از حشرات گوناگون دارد که انبوهی آن را تا حدودی کاهش می دهند. در ایران دو گونه بالتوری به اسامیChrysopa  vulgarisوChrysopa  sp. شکاری پسیل و یک گونه زنبور غیر مشخصی که لارو آن انگل درونی پسیل است در نواحی رودبار و طارم وجود دارد. ضمناً یک گونه زنبور انگل نیز که احتمالاًpsyllaephagus  sp.=Encyrtusنام دارد از شیراز و فسا توسط صفوی جمع‌آوری شده است.

مبارزه شیمیایی با پسیل زیتون باید تنها در سال‌هایی که انبوهی  آن در بهار بسیار است در آغاز پدیدار شدن پوره ها و در هنگامی که تارهای مومی تازه روی شاخه و برگ درختان دیده می شوند انجام گیرد. چون سمپاشی درختان برای حشره های شکاری و زنبورهای پارازیت آفت نیز زیان آور می باشد و از طرف دیگر اگر گلهای زیتون باز شده باشند سمپاشی از باروری آنها جلوگیری خواهد کرد.

بنابراین دوران سمپاشی باید کوتاه باشد و پیش از باز شدن غنچه های گل پایان یابد و چون پوره های پسیل در زیر تارهای مومی پنهان هستند و این تارهای مو می از رسیدن سم به آنها جلوگیری خواهد کرد سمپاشی باید با دستگاه هایی انجام گیرد که فشار زیاد داشته باشد و همه شاخه های آلوده را به خوبی به سم آغشته نمایید.تیودان35%به نسبت1.5در هزارومالاتیون50%به نسبت دو در هزار با توجه به کم دوامی آنها و بی ضرر بودنشان روی حشرات مفید برای سمپاشی علیه پسیل زیتون برتر بوده و توصیه می گردد.