پروانه خراط درختان جنگلی

Cossus  cossus  Linnaeus

.Syns.Cossus  Ligniperda  F., cossus  unguiculatus  F

.Phalaena  bombyx  cossus  L.,  Trypanus  Cossus L

.Cossidae,  Lep

Eng. Goat  moth

این پروانه که به نام پروانه کرم جگری نیز گفته می‌شود لارو آن یک آفت چوبخوار درختان و میوه و بالاخص درختان جنگلی است، از سال‌های دور در ایران وجود داشته و دواچی در سال ۱۳۲۸ به طور مختصر به شرح آن پرداخته است. از بین درختان میوه این آفت تاکنون روی گلابی ،به، گوجه، گردو دیده شده است ولی عده‌ای از انواع درختان جنگلی مانند شاه بلوط، صنوبر، بید، بلوط، توسکا، زبان گنجشک و راش میزبان این حشره هستند.

طرز خسارت این آفت مانند پروانه فری بوده و لارو این در داخل شاخه ها و تنه درختان از چوب تغذیه می نماید. از نظر اهمیت اقتصادی این آفت تا کنون مسئله مهمی روی درختان میوه سردسیری در کشور ما به وجود نیاورده است ولی درختان جنگلی از اهمیت اقتصادی متوسطی برخوردار است. این حشره تا کنون در استان های مرکزی، خراسان، کردستان ،گیلان ،زنجان، باختران، گرگان ،سمنان، لرستان، فارس، مازندران ،اصفهان، چهارمحال بختیاری و آذربایجان دیده شده است.

عرض پروانه با بال های باز۵۵_۸۵و طول بدن آن۲۵_۳۵میلیمتر است. رنگ کلی بال ها خاکستری متمایل به قهوه‌ای روشن است. در بالهای روی تعدادی خطوط کوچک موج دار عرضی دیده می شوند. بال های زیری در قسمت اتصال به بدن دارای موهای ریز کرک مانند فراوانی است. رنگ عمومی بدن تیره است. بدن حجیم و پوشیده از کرک می‌باشد. تخم بیضوی و طول آن1/5_1/6میلیمتر است. رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و روی آن خطوط طولی تیره دیده می شوند.

لاروها در انتهای رشد خود به طول ۸۵ میلی متر نیز می رسند. رنگ قسمت پشتی لاروهای جوان ارغوانی متمایل به جگری کم رنگ است در حالی که در لاروهای مسن تر رنگ این قسمت تغییر جزئی نموده و به رنگ قرمز مایل به قهوه ای می گراید. نواحی جانبی و زیری بدن لارو به رنگ زرد میباشند. سر لارو سیاه است. شفیره به رنگ قهوه ای تیره بود و طول آن تا ۵۵ میلی متر نیز می رسد. در قسمت پشتی شکم شفیره ردیف های عرضی از برجستگی های کوچک و سخت وجود دارند که با استفاده از آن‌ها داخل دالان حرکت می کند.

طرز زندگی این حشره شباهت زیادی به پروانه فری دارد و هر دو سال یک نسل دارد،ولی کلینکوسکی مینویسد دوره کامل لاروی۳_۴ سال طول می کشد. لارو از چوب تغذیه نموده و فضولات نارنجی رنگ خود را که در موقع تغذیه تولید می کند از سوراخ های ورودی که در واقع خروجی هم است بیرون می ریزد که در پای درخت جمع می شود. شفیره در پایان دوره شفیرگی خود را به دهانه خروجی سوراخ رسانده و پوسته خود را همانند پروانه فری در دهانه سوراخ باقی می گذارد.

حشرات کامل معمولاً در خرداد یا تیرماه ظاهر شده و پروانه ماده پس از جفتگیری تخم های خود را به صورت دسته های۱۵_۵۰تایی در شکاف پوست تنه درخت و به خصوص در کنار زخمی هایی که ممکن است به صورت طبیعی و غیره وجود داشته باشد می‌گذارند، تا لارو های خارج شده بتوانند به سهولت وارد چوب گردند. تغذیه لارو این حشره از چوب درختان میزبان با خارج شدن فضولات آفت به شکل دانه های تسبیح به هم چسبیده و یا جدا از هم همراه است. این فضولات در پای درختان انباشته شده و حضور حشره را آشکار می سازد.

لارو برای شفیره شدن خانه شفیرگی آمیخته از خاک و ذرات چوب را با استفاده از ترشحات بزاقی خود می سازد. شفیره قبل از تفریخ حشره کامل خود را به دهنه خروجی دالان تغذیه رسانده و سپس پروانه خارج می شود. در این حالت مقداری از پوست شفیرگی همانندZeuzera  pyrina از دهنه سوراخ بیرون می ماند.

تعداد تخمی که توسط یک حشره ماده گذارده می شود اغلب ۷۰۰ عدد و حداکثر۱۴۰۰_۱۹۰۰ عدد و به طور متوسط ۱۰۰۰ عدد است. دوره جنینی ۱۴ روز و لاروهای جوان پس از خروج وارد پوست می‌شوند و کانالی به قطر۱۰_۱۵ میلی متر در چوب ایجاد کرده و خاک اره نیز بیرون میریزد. لاروها پس از تکامل برای شفیره شدن به نزدیکی پوست می آیند و در آنجا تشکیل پیله داده و دوره شفیرگی۳_۴ و حتی  ۶ هفته طول می کشد. این شفیرگی در نزدیکی طوقه درخت در یک لانه گلی انجام میشود.

برای مبارزه با این آفت باید شاخه های آلوده را برید و سوزانید و یا برای کشتن لارو مفتولی را در داخل سوراخ لارو فرو برد. ضمناً می توان خاک اره داخل سوراخ لاروها را تمیز کرد و خمیر لارو کش آنتی تارلو درون آن تزریق نمود و اگر خمیر در دسترس نباشد مقدار حدود0/5 گرم نفتالین داخل هر سوراخ قرار داده و سوراخ خروجی را با چسب پیوندی مسدود میکند.