شپشک استرالیایی

Icerya  purchasi  Maskell

.Syns.  Iceria purchasi  Mask.,pericerya  purchasi  Mask

.Margarodidae,  Hom

Eng.Australian  fluted  scale, cottony  cushion  scale

شپشک استرالیایی که اصل آن از کشور استرالیا می باشد همراه نهالهای مرکبات از ایتالیا وارد ایران شده و اولین بار در سال ۱۳۰۲ در باغ‌های بابل مشاهده گردیده است.

این شپشک علاوه بر مرکبات روی گل ابریشم، اقاقیا، بیدمشک ،گردو، برگ‌بو، افرا، گل طاووسی، آکاسیا ،گل سرخ ،گوجه، انار، انجیر و بسیاری از گیاهان زینتی و غیر زینتی و جنگلی دیده می‌شود. این شپشک به برگ ،میوه و شاخه های جوان و حتی شاخه های مسن حمله می کند و علاوه بر تغذیه از شیره گیاه میزبان شاخ و برگ آن را با ترشحات شیرین بدن خود آلوده می‌کند و در نتیجه محیط مساعدی را برای رشد قارچ دوده یا فوماژین فراهم می سازد. قارچ دوده سطح برگ و شاخه را پوشانده، مانع تنفس گیاه و رسیدن نور به سطح آن می شود و بالاخره باعث ضعف و خشک شدن قسمت های آلوده گیاه میزبان می شود.

شپشک استرالیایی مرکبات در تمام سواحل بحر خزر از بندر انزلی گرفته تا گرگان انتشار دارد. در تهران نیز این آفت در گلخانه ها دیده می شود و معمولاً این آلودگی مربوط به نهال های مرکبات ای است که از شمال می آورند. این شپشک احتمالاً در سال ۱۳۵۶ نیز همراه نهال‌های زمینی از شمال به باغ ارم شیراز منتقل شده و اکنون در شیراز، خفر و کازرون روی نهالهای زینتی و مرکبات وجود دارد. شپشک نر در اصفهان نیز دیده می‌شود.

شپشک استرالیایی در گلخانه ها به سرعت نشو و نما می نماید ولی در تابستان که گلدان‌های مرکبات را بیرون می‌آورند، به علت گرمای شدید و خشکی هوا به زودی از بین میرود، زیرا پوره های این حشره در حرارت ۳۹ درجه سانتی‌گراد و حشرات کامل در حرارت ۴۲ درجه سانتیگراد تلف می شوند.

شپشک استرالیایی فاقد سپر و به سهولت از سایر شپشک ها تشخیص داده می شود. پوره‌ها و ماده کامل آن دارای پا و شاخک بوده و کم و بیش روی گیاه میزبان تغییر مکان میدهند. طول بدن ماده کامل۴_۶ میلی‌متر و به رنگ نارنجی با پاهای سیاه است و با ترشح رشته های مومی توده سفید رنگی به نام کیسه تخم در قسمت عقبی شکم تشکیل می‌دهد که به تدریج تخم های خود را که به رنگ نارنجی و به شکل بیضی کشیده است در داخل آن می گذارد. طول کیسه  تخم۱۰_۱۵ میلی‌متر و روی آن حدود ۱۵ شیار موازی طولی وجود دارد.

طول تخم 0/75 میلیمتر و پوره های جوان پس از خروج از تخم حدود0/7 میلی متر طول داشته و به رنگ قرمز آجری دیده می‌شوند. شاخه های پوره جوان ۶مفصلی و مانند پاهای آن به رنگ سیاه دیده می‌شود.پوره سن دوم حدود2/5میلیمتر و پوره سن سوم 3/2_3/4میلیمتر طول دارند و تعدادمفصل شاخکهای آن تا ۹ عدد نیز می رسد.

شپشک استرالیایی زمستان را به صورت ماده کامل و پوره به خصوص پوره سن دوم می‌گذراند. حشرات کامل نر به رنگ قرمز تیره با شاخکهای دودی رنگ می باشند و به ندرت در طبیعت دیده می‌شود. تعداد تخمی که هر حشره می گذارد متفاوت و تلحوک۶۰۰_۱۰۰۰عدد و کریوخین ۵۰۰_۲۰۰۰عدد ذکر نموده اند.

تعداد تخم نسبت به افراد ماده و حتی روی میزبان های مختلف تفاوت دارد. ماده های بارور در مدت۲۰_۲۵ روز تخم می گذارند. تخم ها پس از چند روز داخل کیسه تفریخ شده و سپس پوره های جوان کیسه را ترک و روی برگ ها و شاخه های جوان پراکنده می شوند. روزهای اول فعالیت آنها زیاد ولی بعد از آن در اطراف رگبرگ اصلی، خصوصاً زیر برگ متمرکز و متوقف می گردند. حدود ۲۰ روز پس از تفریخ تخم، پوره سن اول جلد عوض کرده و وارد سن دوم پورگی می‌شود و باز هم مقداری راه رفته و سپس متوقف و مستقر می گردد.

تقریباً ۲۰ روز دیگر برای دومین بار جلد عوض نموده و بالاخره پس از سومین جلد  که آن هم حدود سه هفته طول می‌کشد تبدیل به حشره بالغ می‌گردد. حشرات بالغ بیشتر روی شاخه ها متمرکز شده و کمتر روی برگ و ندرتاً روی میوه دیده می‌شوند. پوره‌ها معمولا در قسمتی از درخت مجتمع می گردند که رو به روشنایی و آفتاب باشد، در صورتیکه حشرات بالغ به قسمتهای سایه دار و به طرف داخل درخت می روند.

پوره های نر نیز بعد از سه مرتبه تعویض جلد  تبدیل به شفیره گشته و بعد از۱۰_۱۲ حشره نر از آنها بیرون می‌آید. این شپشک در سال۳_۴ نسل دارد و در شرایط مساعد گلخانه نشو و نمای آن هیچ وقت متوقف نمیگردد و بهترین درجه حرارت برای رشد آن ۲۶ درجه سانتی‌گراد است. در شرایط آب و هوایی شیراز و خفر دوره هر یک از نسل ها بدین شرح است.نسل اول بهاره۷۰_۷۵روز، نسل دوم تابستانه۹۰_۹۵روز، نسل سوم پاییزه۶۵_۷۰روز و بالاخره نسل چهارم یا زمستانه۱۲۵_۱۴۰روز طول می کشد.

چون مبارزه با شپشک استرالیایی به طریقه سمپاشی نتیجه کافی ندارد، بنابراین عملی ترین راه از بین بردن آن استفاده از روش بیولوژیکی و به کار بردن کفشدوزک استرالیایی است. نام علمی این کفشدوزکNovius  cardinalis(=Rodalia cardinalis=Vedalia  cardinalis)می باشد که نظر به نقش عمده آن در انهدام شپشک استرالیایی ذیلاً منحصر به شرح آن پرداخته می شود.

کفشدوزک استرالیایی که ابتدا در سال ۱۸۸۹ در کشور استرالیا پیدا شده است، شکارگر شپشک استرالیایی بوده و لارو و حشره کامل آن در یک دوره زندگی خود جمعاً حدود ۵۰۰ پوره شپشک را میخورند. حشره کامل این شکارگر، کفشدوزک کوچک و تقریباً نیم کروی است که افراد نر حدود ۳ و افراد ماده در حدود ۴ میلی متر طول دارند. بالپوش های آن به رنگ قرمز تیره بوده و دارای لکه های سیاهی در طول خط وسط و کناره های پهلوی و همچنین در قسمت جلو و عقب می باشد. لارو سن اول و دوم آن نیز به رنگ قرمز و بدن کشیده بوده ولی از سن سوم بدن آن تقریباً بیضوی و رنگ آن مایل به خاکستری شده و طول لارو کامل به۶_۵/۶میلیمتر می رسد.

شفیره به رنگ قرمز و سیاه، جلد شفیره تیره و دارای نقطه های سیاه است و در موقع خروج حشره شکافی به شکل(۷) در طول پشتی آن ایجاد می گردد. کفشدوزک استرالیایی۵_۶ نسل در سال دارد غذای منحصر به فرد آن شپشک استرالیایی و انواع دیگر آن است. حشره کامل و لاروهای آن از تمام مراحل یعنی حشره کامل، لارو و تخم شپشک استرالیایی تغذیه می کند. یک لارو در حدود ۲۱۰ و خود کفشدوزک تا ۲۵۰ عدد پوره و حشره کامل شپشک را می‌خورد.

این حشره تا ۸۰۰ تخم می گذارد. رنگ تخم ها قرمز آجری و شکل آن بیضوی کشیده است که روی کیسه تخم شپشک یا نزدیک آن گذارده می‌شود. این کفشدوزک را  وزارت کشاورزی حدود ۵۰ سال پیش برای مبارزه با شپشک استرالیایی از فرانسه به ایران وارد کرده و فعلاً در تمام سواحل شمال در مناطق انتشار این شپشک در محیط طبیعی وجود دارد ولی گاهی در اثر شرایط نامساعد از قبیل سرما و سمپاشی های بی رویه و غیره تعداد آن کم و فعالیتش محدود می‌شود، درنتیجه شپشک استرالیایی به صورت کانون‌هایی طغیان کرده و باعث خسارت می گردد.

در این موقع باید کفشدوزک را از نقاطی که به طور فراوان وجود دارد جمع‌آوری و در محل‌های آلوده به شپشک رها کرد تا آفت را خورده و از بین ببرد. برای هر کانون شپشک استرالیایی۲۰_۲۵ عدد لارو یا شفیره کفشدوزک لازم است. کفشدوزک استرالیایی در مدت کوتاهی کانون آلودگی را از بین می‌برد و با از بین بردن آفت اصلی قارچ دوده نیز به تدریج و به خودی خود در نتیجه نبودن ترشحات آفت از بین خواهد رفت.

برای اینکه در مواقع ضروری کفشدوزک مورد احتیاج برای مبارزه با این آفت در دسترس باغداران باشد آفات و بیماریهای گیاهی تنکابن این حشره مفید را در انسکتاروم پرورش و تکثیر می نماید و با درخواست باغداران به مقدار کافی در اختیار آنان می گذارد. این کفشدوزک در شرایط شیراز هر۱۹_۲۲ روز یکبار یک نسل دارد. ضمناً در بعضی از کشورها زنبورTrichogramma  minutum پارازیت تخم شپشک استرالیایی گزارش شده است.

مگس پارازیتCryptochetum  iceryee نیز یکی از دشمنان طبیعی عمده شپشک استرالیایی در کالیفرنیا می باشد. حشرات کامل این مگس به طول1/5میلیمتر، به رنگ آبی تیره با جلای فلزی می باشد. این حشره دارای سری پهن و بدن فشرده وپخ می باشد.این مگس، پارازیت داخلی است و پوره های سن دوم شپشک استرالیایی را مورد حمله قرار می دهد. لاروها پس از تکمیل دوران تغذیه در داخل بدن میزبان تبدیل به شفیره می شوند و حشرات کامل از سطح پشتی شکم میزبان که مرده است خارج می گردند.

این پارازیت حساسیت شدیدی نسبت به تغییرات رطوبت و حرارت از خود نشان می دهد لذا در نواحی که نوسانات درجه حرارت و رطوبت زیاد است قادر به فعالیت نمی باشد. به همین لحاظ این پارازیت در آمریکا نیز فقط در نواحی ساحلی کالیفرنیا توانسته است مستقر گردد. این پارازیت به ندرت در سایر نقاط جهان برای مبارزه بیولوژیک به طور مصنوعی به کار رفته است.