شته مومی سیب
Eriosoma lanigerum Hausmann
Syns.Aphis lanigera,Myzoxylus mali,Schizoneura lanigera
Eriosoma mali Eriosoma lanata
.Pemphigidae,Hom
Eng.Wooly apple aphid
شته مومی یا شته خونی سیب در دنیا در سال ۱۸۰۲ میلادی شناخته شده و در ایران ابتدا در سال ۱۳۱۳ در رشت ملاحظه گردیده است. شته مومی سیب در خاورمیانه در تمام سال به صورت دخترزایی روی درختان سیب تولید مس می‌نماید ولی در آمریکا دارای دو دوره زندگی بوده که یکی روی میزبان سیب و دیگری نارون می‌باشد و به طور متناوب روی این میزبان ها به سر می برد. طرز خسارت این شته بدین نحو بوده که مخصوصاً در فصل تابستان به صورت یک لایه کلفت و سفیدی بر روی تنه، شاخه ، طوقه، ریشه ، برگ های سیب ظاهر می گردد.
در زیر آن لایه تعداد زیادی شته قرار می گیرند که اگر بدن آن ها را له کنیم مایع قرمز رنگی به وجود می‌آید که به همین جهت به آن شته خونی نیز می گویند. بر اثر فعالیت این شته و داخل نمودن مواد سمی به داخل گیاه سلولهای محل مورد حمله رشد زیاد نموده و بافت مزبور سرطانی و متورم می گردد و بدین جهت درخت به تدریج خواهد مرد. خسارت این شته در مناطق آلوده ایران نیز بسیار شدید گزارش شده است.
این شته تا کنون در استان های تهران ، مرکزی، زنجان ،همدان ،چهارمحال و بختیاری، کردستان ، لرستان، ارتفاعات میوه خیز استان سمنان ، خراسان ، گیلان و مازندران دیده شده است. از آنجایی که این شته همیشه خود را به راحتی نمی نمایاند. لذا این احتمال به شدت وجود دارد که در بسیاری از نقاط میوه خیز به ویژه آنهایی که مرتفع می باشند فعالیت داشته باشد. میزبان اصلی و تقریباً تنها میزبان این شته سیب است. ولی در موارد نادر روی گلابی ، ازگیل ، زالزالک و به نیز دیده شده است. خسارت این حشره می تواند بسیار شدید باشد.
در ارتفاعات شمالی تهران درختان سی در صورت حمله شدید آفت نابود می گردند و این موردیست که به کرات روی سیب های بومی به ویژه رقم شمیرانی دیده شده است. محل استقرار این شته که به صورت گروهی فعالیت می نمایند روی تنه، شاخه، طوقه و ریشه درخت سیب است. در شرایط ایران به نظر نمی‌رسد که اختلافی از نظر شدت خسارت بین درختان جوان و مسن باشد البته در مواردی درختان مسن بیشتر در معرض حمله آفت دیده شده است. خسارت این شته روی جوان تری شاخه( حتی شاخه های همان سال)تا تنه دیده می شود.این شته ناقل بیماری قارچی شانکرNectria نیز روی درختان سیب می باشد که در ایران نیز دیده شده است.
ماده های تخمگذار بدون بال، به رنگ قرمز ، در حدود ۲ میلی متر ، خرطوم خیلی کوچک ولی کورنیکول قابل رویت می باشد. حشرات نر خیلی کوچک به طول1/5 میلی متر و بدون بال هستند و این شته ها به رنگ زرد یا قهوه ای روشن می باشند و در آنها کورنیکول و خوطوم به زحمت دیده می شود. شاخکها کوتاه و در پشت سینه و شکم مستور از غده هایی است که از آنها مواد مومی شبیه تارهای پنبه ترشح می گردد و بدین جهت به نظر می رسد که حشره به وسیله کرک های سفید رنگی پوشیده شده است.
زیست شناسی شته مومی سیب مخصوصاً در کشورهایی که آفت دو میزبانه است تقریباً وضع پیچیده‌ای دارد، اما در ایران زمستان را به صورت نوزاد در زیر پوست یا شکاف های درخت روی ریشه درختان سیب می گذراند. این شته های نوزاد در اواخر اسفندماه و اوائل بهار از اماکن زمستانه خود خارج و بر روی شاخه ها انتقال می یابد. قدرت تکثیر شته زیاد و هشت ماده روزانه ۱۶ نوزاد و جمعه تا ۱۸۰ نوزاد می زاید. بر اساس مطالعات اهر نهارت(Ehrenhardt,1939)یک دوره زندگی شته مومی سیب در حرارت بین ۸ و ۱۱ درجه سانتیگراد ۵۰ روز و در حرارت ۱۶ و ۲۴ درجه سانتی گراد ۱۸ تا ۹ روز طول میکشد. وقتی حرارت ثابت محیط ۳۰ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۷۵ درصد می باشد ، رشد این شته متوقف می گردد. سطح عمومی در یخبندان ۲۵ درجه زیر صفر زنده می ماند و پوره ها سرما را بیشتر از شته های بالغ تحمل می نمایند.
حداکثر خسارت شته مومی در ماههای خرداد و تیر است که شکسته به صورت توده های روی یکدیگر قرار می گیرند. درمرداد و شهریور به علت زیاد شدن حرارت از شدت خسارت آفت کاسته می‌شود و در مهر و آبان مجددا جمعیت شته زیاد می گردد و سپس در اواخر آبان و آذر ماه چند شته بالدار در بین توده های شته بی بال به وجود می آیند. برخی از شته‌ها روی ریشه های سطحی درخت سیب زمستان گذرانی می کنند و بقیه به سوراخ ها و راهروهای ای که توسط حشرات چوبخوار ایجاد شده وارد می گردند و در آنجا زمستان گذرانی می نمایند . در رابطه با تعداد نسل آفت نمی توان به صراحت اظهار نظر کرد و در شمال تهران آفت قادر است تا ۱۰ نسل در شرایط مناسب ایجاد نماید.
شته مومی سیب دارای یک زنبور پارازیت فعال به نامAphelinus mali Hald می باشد که زنبور ماده تو خود را در داخل بدن شته میگذارد. سپس از تخم زنبور لاروی خارج می‌شود که از محتویات بدن شته تغذیه می نماید و بدین ترتیب آن را از بین میبرد. هر زنبور ماده فقط یک تخم در داخل بدن یک شته میگذارد و جمعاً ۶۰ عدد تخم نیز می تواند بگذارد. در شرایط آب و هوایی اروپا این زنبور ده نسل در سال دارد و شدیداً شته مومی را کنترل می نماید ضمناً کفشدوزک ها و بال توری ها(Chrysopidae)ولاروهای مگسهایSyrphidaeهم از شکارگرهای این آفت می باشند.
بعضی از دشمنان طبیعی دیگر این حشره از خانواده های Nabidae,Anthocoridae,Cecidomidaeمی باشند. برای مبارزه شیمیایی در اوائل بهار قبل از گل که نوزاد های شته در حال ترک کردن اماکن زمستانه خود هستند می توان با یکی از سموم شته کش فسفره اقدام به سم پاشی نمود.
