شب پره یک نقطه ای برنج

Pseudaletia unipuncta Howorth

Syns. Cirphis ectranea Haw., Leucania extranea Haw

Sideritis extranea Haw., Mythimna unipuncta Haw

Noctuidae, Lep

این آفت در ایران ابتدا در سال ۱۳۴۱ توسط برومند از شالیزارهای شلمان و چند نقطه دیگر گیلان از روی برگ و ساقه های برنج جمع آوری و شناسائی شده است. آفت مزبور در روسیه به نام کرم چمن و در آمریکا کرم پیاده نظام (Army-worm) گفته می شود.

حشره بالغ شب پره ایست که طول آن در افراد ماده 17/5 و در افراد نر ۱۳ میلیمتر، عرض بدن با بالهای باز در ماده ها بین ۳۸-۴۲ میلیمتر و در نرها بین ۳۳-۳۵ میلیمتر می باشد. شاخکها نخ وش و رنگ عمومی بدن قهوه ای خاکستری یا زرد خاکستری است. بالهای روئی به رنگ خاکستری مایل به زرد تا قهوه ای روشن بوده و یک لکه کوچک سفید رنگ کاملا مشخص در وسط آنها می باشد و بهمین سبب این حشره را به نام شب پره تک نقطه ای می نامند. در لبه جانبی بال روئی ۷-۸ نقطه کوچک سیاه رنگ با فواصلی از هم در دو ردیف وجود دارد.

بالهای زیری روشن تر از بالهای روئی بوده قاعده آنها کاملا روشن و دارای حاشیه تیره ای در لبه خارجی است. رگهای بال زیری به رنگ تیره می باشد. ریشکهای جانبی بالها رنگ سفید شکری دارند. بالها در حالت استراحت در امتداد بدن قرار می گیرند. تخمهای این حشره گرد، شفاف، زردرنگ و دارای نقوش مشبک تیره رنگ بوده و قطر 0/5-0/6 میلیمتر می باشد. تخمها به صورت دسته ای توسط حشره گذارده می شود.

طول لارو پس از رشد کامل در حدود ۳۳-۴۰ میلیمتر است. بدن آن معمولا به رنگ زیتونی تیره بوده ولی بعلت اختلاف شدید پیگمانها بین افراد، الاروها به رنگ های مختلف از سیاه تا سبز مایل به زرد دیده می شوند. سر لارو به رنگ قهوه ای مایل به سبز توأم با تعداد زیادی شبکه های تیره است و در اطراف شیارهای سر و پیشانی حاشیه تیره رنگی وجود دارد. آرواره ها بدون دندانه و صفحه کیتینی پشت سینه اول قهوه ای مایل به سبز تا سیاه همراه با یک نوار باریک روشن و مقطع در سراسر طول بدن است. در پائین آن نوار نسبتا عريض قهوه ای رنگی قرار دارد.

نوار آخر در کناره ها قدری تیره تر شده و از سمت پائین تا موی دوم پشتی ادامه دارد. در بالا و طول مجاری تنفسی نوار عریض تیره رنگی با کناره های سفید دیده می شود که بین آن و نوار قبلی نوار عریض دیگری به رنگ نارنجی یا قهوه ای توأم با حاشیه های سفیدرنگ وجود دارد. آخرین نوار در زیر مجاری تنفسی واقع شده که هم عرض نوار قبلی و به رنگ نارنجی روشن بوده و کناره پائین آن سفید رنگ است.

منافذ تنفسی به رنگ قهوه ای تیره با سیاه می باشد. شکم خاکستری تا کرمی رنگ توأم با خالهای قهوه ای است. در سطح خارجی هر یک از پاهای شکمی لکه قهوه ای رنگی وجود دارد و لکه های خارجی قدری بزرگترند. رنگ شفیره خرمائی تیره یا قهوه ای بور و طول آن در حدود ۱۵ میلیمتر است. در انتهای بدن ۴ عدد خار دیده می شود که ۲ عدد آن در وسط قرار گرفته و بلندتر از خارهای جانبی است (برومند، ۱۳۴۲).

شب پره تک نقطه ای انتشار جهانی دارد. این آفت احتمالا بومی آمریکا بوده و از کانادا تا آرژانتین گسترش دارد. کشورهایی که این آفت در آنجاها شایع است عبارتند از: عراق، افغانستان، هندوستان، پاکستان، اسرائیل، جاوه، گینه، مجمع الجزایر فیلیپین، استرالیا، فرمز، چین، ژاپن، فرانسه، پرتقال، انگلستان و مغرب. در ایران آفت در اکثر نواحی سواحل بحر خزر، دیده شده است و در گیلان در نواحی رشت، لشت نشا، کوچصفهان، لاهیجان، بندرانزلی، رضوانده، آبکنار، رودسر، لنگرود، هشتپر، فومن، صومعه سرا و در مازندران در تنکابن و بهشهر انتشار دارد (1962 ,Rivnay، برومند، ۱۳۴۲).

لارو این آفت از شاخ و برگ اندامهای هوائی بوته برنج تغذیه می کند و آنرا کاملا از بین می برد. الاروهای سن یک هر نسل فقط از پارانشیم برگها به خصوص بین رگبرگها تغذیه می نمایند. در سنین بعدی تمام برگ را خورده و فقط قسمتهای سخت آنرا باقی می گذارد. خسارت عمده آفت در آمریکا(نواحی مرکزی ایلینویز در تیرماه و مربوط به لاروهای نسل اول است. در نواحی شرق دور (سیبری) شدت آسیب در اواخر تیر و اوائل مرداد ماه یعنی همزمان با حداکثر فعالیت لاروها می باشد. دیده شده که لاروها در اینموقع طی یکشب چمنزاری را لخت کرده و فقط ساقه های آنرا باقی گذاشته اند.

گاهی اوقات لاروها علوفه و یا زراعتهای درو و خرمن شده را نیز مورد حمله قرار می دهند. در گیلان صدمه عمده آفت در اوائل شهریور ماه مشاهده گردیده است. در این هنگام الاروهای نسل اول آفت خوشه های برنج را شدیدا مورد حمله قرار داده و بر اثر تغذیه از پوششهای نازک و لطیف دانه ها (گلوم و گلومل) و حتی خود دانه ها موجب قطع و ریزش مقدار زیادی از خوشه ها بزمین می گردند به طوریکه بیش از ۲۰ عدد لارو هم روی هر خوشه شمارش گردیده است (برومند، ۱۳۴۲). در گیلان خسارت این آفت علاوه بر برنج روی علفهای هرز جو موشک، مرغ و هفت بند دیده شده است. در ممالک دیگر حشره مزبور به تعداد زیادی از گیاهان زراعی از جمله یولاف، چاودار، گندم، جو، ارزن، ذرت، ذرت خوشه ای، نیشکر، نخود، لوبیا، یونجه، چغندر، کتان و سوژا حمله می نماید.

این حشره زمستان را به صورت لارو و ندرتا شفیره در خاک می گذراند، در شرائط بندر انزلی، پروانه های آفت در اواخر بهار ظاهر شده و تا حدود تیرماه پروازشان به طول می انجامد. پروانه ها شبها بفعالیت پرداخته و با سرعت زیادی به سمت نور پرواز می نمایند. علاقه آنها بخوردن شیره گلها و ترشحات شپشکهای گیاهی و حتی میوه های گندیده بسیار زیاد است و هیچگاه قبل از پرواز جفتگیری نمی نمایند. ماده ها تخمهای خود را در دسته های ۲۰ – ۸۰ و ندرت ۱۰۰ عددی گذارده و آنها را با ماده چسبناکی می پوشانند. بطور متوسط هر حشره ماده ۷۰۰ عدد تخم می گذارد، حداکثر قدرت تخمریزی حشرات ماده در حدود ۸۰۰ عدد است ولی در بعضی نواحی دستجات تخم ۲۰۰ – ۲۵۰ عددی و حتی ۵۰۰ عددی نیز دیده شده است.

پروانه های ماده غالبا اراضی پر علف را برای تخمریزی انتخاب کرده و تخمهای خود را بطور دسته جمعی یا ردیفی روی سطح تحتانی برگهای پژمرده و یا پوسیده شده نباتات و یا روی برگ غلات و گرامينه های وحشی و روی مواد گیاهی خشک شده می گذارند. تفریخ تخمها بسته به درجه حرارت در بهار ۸-۱۰ روز و در تابستان ۴-۵ روز به طول می انجامد. لاروهای نسل اول پس از جویدن دهانه تخم و خروج از آن از بافتهای گیاهی شروع به تغذیه نموده و منحصرا پارانشیم بین رگبرگ های سطح فوقانی برگها را می خورند، ولی لاروهای سنین بعدی قادرند از کلیه قسمتهای برگها تغذیه نمایند.

لاروهای سن اول بیشتر اوقات در بین غلات برگها مخفی هستند و فقط در مواقعی که آنها را ناراحت و یا تحریک کنند به وسیله تنیدن تاری از نبات آویزان می کنند. حالت اختفای لاروها در سنین دوم و سوم تدريجا از بین رفته و موقعیکه طول لاروها به ۱۵ میلیمتر رسید روزها گیاه میزبان خود را رها کرده و در زیر کلوخه های خاک، شکافهای زمین، زیر برگها و یا قاعده نباتات مخفی شده و در هنگام شب به فعالیت می پردازند و کلیه قسمتهای سبز گیاه را مورد حمله و تغذیه قرار می دهند. لاروهای بالغ برای جستجوی غذا اغلب اوقات بطور دسته جمعی یا انفرادی شروع به راه راه پیمائی های شبانه می نمایند. این مهاجرت در لاروهای گرسنه حتی روزها هم دیده شده است. تعداد لاروها گاهی اوقات در این مهاجرتها بقدری زیاد است که از جویبارها و نهرها کم عرض در حال شنا عبور کرده و مزارع و چمنزارها را به کلی نابود می کنند.

مهاجرت لاروها معمولا نتیجه بروز خشکسالی و کمی رطوبت و یا کمی غذا در محلهای زندگی طبیعی و تخمریزی این آفت بوده که آنها را مجبور به ترک این نقاط و هجوم به مزارع و کشترازهای مختلف می نماید. دوره نشوونمای لاروی بسیار سریع بوده و بسته به فصل و نوع نبات مورد تغذیه تفاوت می کند و بطور متوسط ۳۰-۳۲ روز است. در گیلان لاروهای نسل اول در اواسط تیرماه در عمق ۱-۳ سانتیمتری سطح خاک زیر کلوخه های خاکی، زیر برگها و بقایای خشک گیاهی و یا بین ساقه های برنج نزدیک سطح خاک تبدیل به شفیره می شوند. دوره شفیرگی حدود ۱۰-۲۰ روز طول میکشد. پروانه های نسل اول در اوائل مرداد ماه ظاهر شده و پس از مدتی پرواز جفتگیری و تخمریزی می نمایند.

در گیلان حداکثر پرواز پروانه های نسل اول در مرداد ماه مشاهده گردیده است. شش الى هشت روز بعد تخمها تفریخ می شوند. دوره نشوونمای لاروهای نسل دوم بعلت گرمی هوا در مرداد ماه معمولا بین ۱۹-۲۵ روز است (طغيان لاروهای نسل دوم در گیلان در اوائل شهریورماه دیده شده است) در اواسط یا اواخر شهریور ماه لاروها به محلهای زمستانه رفته و تا بهار سال آینده بحالت لاروی و یا قسمتی به صورت شفیره می گذرانند. در بندر انزلی مهاجرت لاروهای نسل سوم در اواسط مهرماه دیده شده و با این ترتیب احتمالا این آفت زمستان را به صورت لارو یا شفيره نسل سوم در گیلان گذرانده و در سال ۳-۴ نسل دارد(برومند، ۱۳۴۲، شناسی، ۱۳۵۲).

برای مبارزه با این آفت علاوه بر مبارزه شیمیائی طرق مختلف زراعی و مکانیکی از جمله نصب تله های مخصوص و یا حفر گودالهای طولی در مسیر تهاجم لاروها از قطعه ای به قطعه دیگر و یا خشک کردن چمن باطلاقها به منظور جلوگیری از تجمع لاروها در بعضی ممالک مانند آمریکا و نواحی شرق دور روسیه شوروی آزمایش گردیده است و نتایج بدست آمده نشان می دهد که با استفاده از طرق مزبور تا حدودی می توان شدت حمله آفت را کاهش داد. در ایالات متحده آمریکا مبارزه موثر و قطعی به وسیله پخش طعمه مسموم و یا گرد پاشی انجام می شود. برای طعمه پاشی عینا از همان ترتیبی که در مبارزه با ملخ بکار می رود استفاده می گردد. پخش طعمه در محل تغذیه لاروها در مزرعه و یا در جلوی دستجات مهاجر در موقع حرکت لاروهای گرسنه از مزرعه و در هنگام عصر یا اوائل شب صورت می گیرد.

ضمنا سوزاندن و از بین بردن علفهای هرز اطراف مزارع در خرداد ماه و پخش طعمه مسموم در نقاط آلوده به آفت توصیه شده است. به طورکلی لاروهای این آفت با اغلب ترکیبات فسفره و کلره بخوبی قابل مبارزه هستند منتها بعلت مرطوب بودن هوا در نواحی برنجکاری سمپاشی مزارع با سمومی که دوام بیشتری دارند نتیجه بهتری می دهد. بهترین موقع مبارزه در گیلان در اواخر خرداد ماه یعنی همزمان با طغيان نسل اول آفت می باشد زیرا عمل سمپاشی در اینموقع روی بوته های کوتاه و جوان برنج که شاخه و برگ کمتری دارند براحتی انجام شده و تمام قسمتهای بوته ها به محلول سمی آغشته خواهند شد. سمپاشی دوم را در صورت لزوم می توان ۲۵-۳۰ روز پس از سمپاشی اول تکرار نمود.