سپردار گوجه

Diaspidiotus  prunorum  Laing

Syns.Targionidea  prunorum  Laing,  Aspidiotus  prunorum  Laing

.Diaspididae,  Hom

سپردار گوجه در دنیا ابتدا در سال ۱۹۱۳ میلادی توسط لینگ در پاکستان از روی درخت بادام جمع‌آوری و نامگذاری شده است. این سپردار در ایران نیز اولین بار در سال ۱۳۲۴ از روی گیلاس در اصفهان توسط کوثری مشاهده و گزارش گردیده و تحت عنوان شپشک گیلاس یا شپشک ترکستانی گیلاس نامیده است. درختان مورد حمله سپردار گوجه در ایران عبارتند از: گیلاس ،گوجه،آلبالو، هلو، گلابی،  بادام ،به، سیب، آلو، زردآلو و زالزالک .این سپردار در اصفهان بیشتر به درختان گیلاس و زردآلو خسارت می رساند و به صورت یک قشر کبره ای به رنگ پوست در سطح تنه و شاخه های درختان دیده می‌شود و چون به رنگ پوست میباشد، نظر باغداران را به خود جلب نمی کند. آفت مزبور منحصراً روی تنه و شاخه ها فعالیت دارد و تاکنون به هیچ وجه روی میوه دیده نشده است .این سپردار بر خلاف سپردار واوی سیب به زودی باعث خشک شدن درختان نمی شود و سالها قشر متراکمی از سپردار  روی درختان دیده می شود ولی درخت همچنان به عمر خود ادامه می‌دهد .گاهی چند لایه از این سپردار روی شاخه ها دیده می شود که سپردار های روی معمولاً مرده هستند. سپردار گوجه در استان‌های اصفهان، تهران ،همدان، مرکزی، آذربایجان، کرمانشاه، فارس و چهارمحال و بختیاری انتشار دارد و احتمالا افت مزبور در سایر مناطق میوه خیز کشور نیز وجود دارد.

سپر حشره ماده بالغ تقریبا  مسطح و گرد و غالباً در حاشیه نامنظم و قطر ان2_2/4میلیمتراست. پوسته پورگی در مرکز قرار گرفته و رنگ آن زرد طلایی و یا قهوه ای مایل به نارنجی است و ترشحات بالغ یا سپر بالغ خاکستری رنگ می باشد.سپر پویا ریوم نر از حیث رنگ شبیه به ماده بوده ولی بیضی شکل است و پوسته پورگی آن خارج از مرکز قرار گرفته است و قطر سپر به1/6_1/8میلیمترمی رسد. بدن حشره ماده در زیر پوسته زرد رنگ ،گلابی، لوبیایی شکل بوده و اندازه آن به یک میلی‌متر می‌رسد. در مورد سپرهای ماده برخلاف سپرهای نر (پویاریوم)،سپر به سهولت از بدن حشره ماده جدا می گردد ، تخمها بیضوی کشیده به طول0/3 میلی‌متر و به رنگ زرد روشن شفاف می باشد.

تخمها معمولاً با مواد ژلاتینی همراه بوده و به همین دلیل اغلب به هم چسبیده هستند. پوره‌های جوان متحرک به اندازه0/3 میلیمتر و شکل آنها مسطح و کشیده، فعال و پاها خوب رشد کرده و رنگ آنها زرد روشن است. حشره نر زرد رنگ و فاقد بال و در قسمت عقب بدن دارای استطاله بلندی می باشد. اندازه حشره نر بدون استطاله0/8 میلیمتر و با استطاله1/2 میلیمتر است. مشخصات میکروسکوپی حشره ماده بدین ترتیب بوده که پی ژیدیوم دارای یک جفت پالت است که طول آن از عرضش بیشتر می باشد.  کنار داخلی آن تقریباً صاف و دارای فرورفتگی خیلی کوچکی است که به سختی دیده می‌شود. کنار  داخلی آن دارای فرورفتگی است که به خوبی نمایان است . کنار بالایی پالت کم و بیش مدور است و در قاعده آن و در کنار پی ژید یوم موهایی دراز قرار گرفته است.

سپردار گوجه در اصفهان زمستان را به صورت پوره به سر برده و سالیانه دو نسل دارد. از اوایل اسفند ماه همزمان با متورم شدن جوانه های درختان گیلاس و زردآلو، پوره های زمستاه سن آخر سپردار گوجه رشد و نمو کرده و بدن حشره ماده در زیر سپر، شکل اصلی خود را که گلابی یا لوبیای است پیدا می‌کند و اندازه بدن آن در موقع تکامل به یک میلی‌متر می‌رسد، در صورتیکه قبل از مرحله تکامل حدود نیم میلیمتر اندازه دارد. کلیه پوره ها تا اواخر فروردین ماه کامل می شوند. حشرات نر نیز از دهه اول اسفندماه ظاهر شده و روی سپر به حرکت در می آیند. در این موقع حشرات استطاله بلندی را که در انتهای بدن خود دارند ، زیر سپر ماده داخل کرده و در ناحیه زیر پی ژیدیوم بدن ماده فرو می برد و بدین وسیله جفت‌گیری انجام می‌گیرد. دوره زندگی حشرات نر کوتاه بوده ولی چون به تدریج از پویا ریوم خارج می گردند تا مدت دوهفته و تا اواخر اسفند ماه میتوان آنها را مشاهده نمود .از اواسط فروردین ماه تخم ها در داخل شکم سپردار مادر تشکیل می‌شود و در صورتی که محتویات شکم حشره را خارج نماییم ، تخم ها به طور وضوح قابل رویت هستند .

ضمناً این زمان مصادف با تشکیل پویا ریوم های زنبورهای پارازیت در داخل بدن شپشکهای ماده پارازیته می باشد که با برداشت سپرها، کپسول بیضی شکل و قهوه ای پویا ریوم، زنبور پارازیت را می توان مشاهده کرد و اثری از بدن حشره ماده زیر سپر دیده نمی شود و در واقع بدن حشره ماده تبدیل به کپسول پویا ریوم پارازیت گردیده است. تخم ریزی حشره به تدریج از اواسط اردیبهشت ماه شروع می گردد و تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد. تخمها به طور تک تک از شکاف زیر پی ژیدیوم خارج شده و سطح آنها ژله‌ای و چسبناک است .چون دوره رشد جنینی و تفریخ تخم کوتاه و یک الی دو روز می باشد، بدین جهت معمولاً در زیر هر سپر به طور متوسط بیش از یک الی سه عدد تخم نمی توان مشاهده کرد.

اولین خروج پوره های جوان متحرک روی درختان زردالو مصادف با تشکیل چغاله های سبز و سفت(به قطر ۲_۳سانتیمتر) و روی درختان گیلاس زودرس اصفهان همزمان با برداشت اولی میوه نوبری است. خروج پوره های جوان از تخم به تدریج انجام گرفته و تا مدت چهار ماه و نیم از دهه دوم اردیبهشت تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد و بدین جهت اگر مبارزه شیمیایی ضرورت پیدا کند وجود چنین دوره طولانی مشکلاتی را در انتخاب بهترین موقع سمپاشی ایجاد میکند. حداکثر جمعیت پوره های متحرک طی مدت یک ماه از اواخر اردیبهشت لغایت اواسط خرداد ماه می باشد و متاسفانه این زمان در مورد گیلاس اصفهان با برداشت محصول تا حدودی تطابق دارد و چنانچه مبارزه شیمیایی لازم باشد اجباراً سمپاشی را بایستی بلافاصله پس از برداشت محصول انجام داد. جمعیت پوره های جوان از اواسط تیرماه دفعتاً کم شده ، به طوری که در اواخر شهریورماه پوره های مزبور دیگر مشاهده نمی شوند. پوره های متحرک فعال بوده و پس از گردش کوتاهی زیر سپر های قدیمی و یا روی پوست تنه و شاخه نزدیک محل تفریخ تخم ها در جای مناسبی برای همیشه ثابت می شوند.

در این موقع سپر اولیه سپردار که سفید و نازک میباشد ترشح شده و بدن حشره از زیر آن مشخص است. به تدریج که این سپر نازک و ضخیم می شود، بدن حشره  پوشیده می گردد . مدت زندگی پوره های متحرک کوتاه بوده و از چند روز تجاوز نمیکند، تا در صورتی که زندگی پوره های ثابت طولانی بوده و چون به تدریج به وجود می آیند،  به همین دلیل از اواخر اردیبهشت ما لغایت بهمن ماه به مدت حدود ۷ ماه روی شاخه ها پوره های ثابت را می توان مشاهده کرد.

از اواخر اردیبهشت ماه عده‌ای از پوره های متحرک در سطح روی برگ ها رفته و ثابت می شوند، ولی باید متوجه بود که اینگونه پوره ها نمی توانند به مرحله تکامل برسند و از بین می روند. ماده های بالغ پس از خاتمه تخم ریزی به تدریج از خردادماه می میرند و تا شهریور ماه ماده بالغ زنده‌ای باقی نخواهد ماند. فعالیت تخم‌ریزی ماده های بالغ بیشتر در اواخر اردیبهشت و خرداد ماه می باشد و اغلب تخم ریزی حشره در این ماهها انجام می پذیرد. بعد از این موقع به تدریج میزان تخم ریزی و تعداد پوره های جوان متحرک کم می شود .به طور کلی مدت هفت ماه از سال یعنی از اواخر اسفندماه تااواخر شهریور ماه ماده‌های با لغ زنده در زیر سپر ها مشاهده می شوند و از این مدت هفت ماه حدود چهار ماه سپردار به طور پراکنده تخم ریزی می نماید. به طور خلاصه در طول زندگی سالیانه این سپر دار سه مرحله نسبتاً مجزا به شرح زیر ملاحظه می گردد.

مرحله اول: اسفند ماه لغایت اواسط اردیبهشت ماه به صورت ماده بالغ.

مرحله دوم: از اواسط اردیبهشت ماه تا اوائل مهرماه به صورت همه حالات،یعنی ماده بالغ،تخم،پوره متحرک وپوره ثابت.

مرحله سوم: از اوایل مهر ماه لغایت بهمن ماه به صورت پوره ثابت می باشد.

با توجه به اینکه ظهور پوره های جوان این سپردار طولانی و حدود ۴ ماه پوره های مزبور روی درختان مبتلا دیده می‌شوند. بنابراین تنظیم یک برنامه سمپاشی موثر مشکل خواهد بود. با در نظر گرفتن مشکل مذکور و تک نسلی بودن آفت و وجود پارازیت های فعال روی این سپردار فعلاً سمپاشی علیه آن توصیه نمیگردد. سپردار گوجه نیز دارای زنبورهای پارازیت  متعدد می باشد که گاهی قدرت پارازیتیسم آنها به حدی است که سمپاشی به هیچ وجه ضرورت پیدا نمی نماید