سفیده بزرگ کلم

.Pieris brassicae L

.Syns. Pontia brassicae L., Mancipium brassicae L., Ascia brassicae L

.Pieridae, Lep

Eng. Large cabbage butterfly

یکی از آفات مهم کلم، سفیده بزرگ کلم بوده که در ایران ابتدا در سال ۱۳۱۷ توسط افشار شرح داده شده است. حشره کامل این آفت پروانه ای است که روزها پرواز می نماید و جزء روزپرکها محسوب می گردد. این حشره علاوه بر کلم از کلم گل، شلغم، ترب، تربچه و قمری نیز تغذیه و فقط رگبرگها را باقی می گذارد.

طول بدن پروانه سفیده بزرگ کلم ۲۰ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز ۶۰-۸۵ میلیمتر می باشد. رنگ بدن آن خاکستری متمایل به سبز و بالها سفید، به استثنای دوگوشه جلوئی بالهای جلو که به رنگ سیاه مایل به خاکستری است. وسعت سیاهی هر گوشه از یک سوم حاشیه جلو تا دوسوم حاشیه کناری می باشد. روی هر یک از بالهای جلوئی دو خال یا لکه سیاه رنگ نسبتا گرد قرار دارد و در امتداد آنها روی لبه هر یک از بالهای عقبی نیز یکی از همین لکه ها وجود دارد. کلیه خالهای میان بال مذکور را فقط روی بالهای حشره ماده می توان دید و حشره نر بهیچوجه دارای چنین لکه هائی نمی باشد. تخم این پروانه مانند میوه کاج مخروطی شکل، بلند و باریک است. ا ارتفاع تخم ۱۵ میلیمتر و قطر آن 0/6 میلیمتر است. رنگ تخم زرد کمرنگ که بعدا به زرد کامل تغییر می یابد. لارو حشره در حالت کامل ۳۰-۴۰ میلیمتر طول دارد. رنگ آن سبز متمایل به خاکستری که در ناحیه شکمی روشن تر از ناحیه پشت می باشد. سه نوار طولی زرد رنگ در امتداد بدن آن یکی در وسط و دوتای دیگر در قسمت جانبی قرار دارد. روی هر یک از حلقه های بدن الارو دو نقطه بزرگ سیاه رنگ در دو طرف و دو نقطه سیاه کوچکتر در نزدیکی نوار وسطی دیده می شود. سر لارو در ناحیه جلو سیاه و در ناحیه عقب خالدار است و سینه اول نیز سیاه می باشد. ضمنا تمام سطح بدن لارو را موهای نرمی پوشانده است. شفیره بدون پیله، عریان، دراز و طول آن ۲۵ میلیمتر و پشت آن گوشه دار و مثلثی است. رنگ شفیره خاکستری متمایل به سبز و روی آن خالهای سیاه وجود دارد. قسمت عقبی بدن آن طوری است که به محل اتصال خود به وسیله رشته ابریشمی می چسبد(ریونی، ۱۹۶۲).

این پروانه یک حشره پالتارکتیک (Palearctic) بوده و قادر است تا مسافات طولانی نیز مهاجرت کند و بدینوسیله دامنه انتشار آن وسیع می باشد. در آسیا آفت مزبور از کشورهای غربی تا آسیای جنوبی و بطرف سلسله جبال هيماليا و خلیج بنگال در هندوستان انتشار دارد. در اروپا از سرحدات شمالی، فنلاند، جنوب اسکاندیناوی، اسکاتلند و تا کشورهای حوزه مدیترانه و آفریقای  شمالی به استثنای مصر شیوع دارد. در ایران این آفت در بعضی از استانها و بالاخص در استانهای مازندران و گیلان وجود داشته و در شهرستانهای بابل، قائم شهر، رامسر و تنکابن از آفات مهم کلم محسوب می شود (دواچی، ۱۳۲۸، ریونی، ۱۹۶۲).

لارو این پروانه بر اثر حمله به برگها ممکن است گیاه را بکلی بی برگ نماید و بدینوسیله رشد گیاه را بتعویق انداخته و آنرا ضعیف کند. اگر حمله آفت هنگامی که بوته ها تا حدودی کامل شده اند صورت گیرد فقط قسمتهائی از برگ خسارت می بیند که در اینصورت نیز محصول ارزش بازار پسندی خود را از دست می دهد. لاروها علاوه بر خسارت مستقیم با ایجاد فضولات خود که بمقدار زیاد در لابلای بوته کلم ریخته می شود باعث آلودگی شده و محصول را غیرقابل مصرف می نماید.

سفیده بزرگ کلم زمستان را به صورت شفیره بسر می برد و اوائل بهار پروانه ها ظاهر می گردند و در ساعات آفتابی پرواز نموده و در روزهای بارانی و ابری خود را زیر برگها مخفی می کنند. پروانه های نر و ماده پس از چند روز جفتگیری می نمایند و چنانچه درجه حرارت محیط کمتر از ۱۴ درجه سانتیگراد باشد عمل جفتگیری انجام نمی شود و چنانچه درجه حرارت ۱۳-۱۴ درجه باشد دوره قبل از تخمگذاری ۱۰-۲۰ روز طول می کشد، ولی در حرارت ۲۶ درجه این دوره فقط ۴-۳ روز می باشد. حشره ماده تخمهای خود را بطور دسته ای و در هر دسته ۵۰-۱۰۰ عدد پهلوی یکدیگر روی برگ قرار می دهد. پروانه ماده بزودی پس از تخمریزی می میرد. تعداد تخمی که هر حشره ماده می گذارد ۲۰۰-۳۰۰ عدد و بطور متوسط ۱۵۰ عدد می باشد. تخم ها ظرف مدت ۷-۱۰ روز تفریخ شده و لاروهای جوان زرد رنگ ابتدا در کنار پوسته های تخم از برگ به تغذیه می پردازند و سرانجام بر اثر تغذیه مفرط لاروها، فقط رگبرگهای سخت برگ باقی می ماند. لاروها معمولا چهار مرتبه جلد عوض می کنند و اگر حرارت محیط بیش از ۲۰ درجه سانتیگراد باشد فقط سه مرتبه تغییر جلد می دهند. دوره لاروی در تابستان حدود دو هفته و در بهار سه هفته و در زمستان بیش از چهار هفته طول می کشد. موقعی ک لارو کامل گردید و برای شفیره شدن آماده شد، خود را به اشياء مجاور اعم از چوب و غیره محکم کرده و به وسیله چند تار ابریشم به اشياء مزبور وصل می گردد و سپس تبدیل به شفیره می شود. دوره شفیرگی حدود ۷ روز ولی اگر درجه حرارت کم باشد این دوره تا بیش از ۷ هفته نیز طول می کشد. بدین ترتیب دوره تکاملی و زندگی این پروانه در حرارت ۱۵-۱۷ درجه سانتیگراد ۳-۴ هفته و در حرارت ۸ درجه سانتیگراد رشد و نمو آن متوقف می گردد. این حشره در سال ۲-۴ نسل دارد.

بعضی از عوامل محدودکننده رشد ونمو این آفت بشرح زیر می باشد:

۱ – در حرارت ۲۷ درجه سانتیگراد حشرات ماده بهیچوجه تخم نمی گذارند.

۲ – در حرارت ۲۶-۲۷ درجه تخمها تفريخ نشده و در حرارت ۲۵ درجه در حدود ۵۰ درصد تخمها از بین خواهند رفت.

۳- در حرارت ۱۳ درجه سانتیگراد نیز تخمگذاری انجام نشده و مناسب ترین حرارت برای تخمگذاری ۱۵-۲۲ درجه سانتیگراد است.

۴- پروانه ماده در رطوبت نسبی کمتر از ۶۰ درصد قادر به تخمگذاری نبوده و تخمها نیز در رطوبت کمتر از ۷۰ درصد تفریخ نمی گردند.

در رابطه با موضوع مهاجرت این پروانه متذکر می شود که در اروپا بخوبی این مسئله ثابت شده و با توجه به تحقیقاتی که در کشورهای انگلستان و آلمان انجام گردیده این حشره بطور منظم ولی با جمعیت کم مهاجرت می نماید. سرعت پرواز این پروانه متفاوت و موقعی که باد ملایمی ابوزد ظرف مدت ۳-۵ دقیقه ۱۰۰ متر و یا در همین مدت چند صد متر می باشد. طبق مطالعاتی که در مورد مهاجرت این پروانه در هندوستان انجام شده است، پروانه ها تابستان را در هیمالیا نزدیک نپال بسر برده و بعدا بطرف جنوب تا مسافت ۲۰۰ کیلومتر مهاجرت و خود را به سواحل خلیج بنگال می رساند(ریونی، ۱۹۶۲). مبارزه شیمیائی علیه این آفت آسان و با استعمال حشره کش های فسفره آلی می توان با آن مبارزه نمود. یکی از مهمترین پارازیت های لارو سفیده کلم زنبور Apanteles glomeratus می باشد، که تا ۸۰درصد ممکن است لاروها را از بین ببرد.