زنبور مغز خوار بادام
Eurytoma amygdali Enderlein
.Eurytomidae, Hom
Eng. Almond fruit wasp
چون سابقه بادام کاری در ایران طولانی است، به نظر می رسد که زنبور مغزخوار بادام نیز از دیر زمان در کشور وجود داشته است. دواچی در سال ۱۳۲۸ بدون ذکر گونه این زنبور شرحی در باره طرز خسارت و نحوه زندگی آن در کتاب آفات گیاهان زراعی داده است .به طوری که فرحبخش می‌نویسد این زنبور علاوه بر بادام به زرد آلو و آلو نیز می‌تواند حمله نماید.طرز خسارت این حشره بدین ترتیب بوده که لارو آن طی مدت ۱۱ ماه زندگی در داخل میوه از مغز بادام تغذیه می‌کند.
میزان خسارت این آفت در ایران شدید و اکرمی و همکارانش خسارت سالیان آن را در آذربایجان حدود ۳۰ درصد کل محصول ذکر می نمایند و با توجه به اینکه محصول سالیانه بادام آذربایجان شرقی ۱۳۸۴ تن در سال است، ملاحظه می گردد که آفت مزبور چه زیانی را وارد می‌سازد. کرم مغزخوار بادام در ایران در تمام نواحی بادام کاری کشور انتشار دارد ولی با توجه به اینکه در استان‌های آذربایجان سطح کشت این محصول زیاد میباشد بدین جهت انتشار آفت نیز در آنجا بیشتر از سایر نقاط است.
حشره کامل این آفت زنبوری است که ماده آن ۶ تا ۸ میلی متر طول دارد و حشره نر کمی کوچکتر و اندازه آن بین ۴ تا ۶ میلیمتر می باشد. سر و سینه و شکم حشره کامل سیاه براق بوده و بند آخر شکم حلقه ای به رنگ قهوه ای روشن دارد. شکم این حشره دوکی شکل بوده و در ماده ها اندازه آن بزرگ تر و متورم تر است. پنجه و ساق پا به رنگ قهوه ای روشن و بقیه قسمتهای پا پوشیده از موهای به رنگ قهوه‌ای روشن میباشد ، ساق پا در محل اتصال خود به پنجه حامل دو خار به رنگ حنایی است. پنجه ۵مفصلی بوده و به علاوه در انتهای آن دو عدد ناخن است که در وسط آنها یک عدد بالشتک وجود دارد.
لارو این زنبور که تمام عمر خود را در داخل مغز بادام می‌گذراند، بدون پا و کوتاه بوده و شکل عمومی آن قوسی شکل و در وسط بر آمده است. تعداد حلقه های بدن لارو روی هم با احتساب حلقه‌های سر و سینه ۱۳ عدد می باشد. قطعات دهانی لاروساینده و به رنگ حنایی می باشد. بعضی از قسمت های بدن لارو پوشیده از پرزهای ریز و کم رنگی است، طول بدن لارو حداکثر تا ۹ میلیمتر می رسد، شفیره که ابتدا به رنگ سفید و براق و نرم می باشد، به تدریج رنگش تیره شده و در مراحل آخر شفیره کاملاً به رنگ سیاه در می آید. طول بدن شفیره بین ۶ تا ۹ میلیمتر است.
لارو آفت مغزخوار بادام
زنبور مغزخوار بادام تمام تابستان، پاییز، زمستان و قسمتی از بهار را به صورت لارو در داخل میوه‌های بادام روی درخت می‌گذراند و کمی قبل از شکوفه درختان بادام که معمولاً مصادف با فروردین ماه می باشد ،لاروها به تدریج تبدیل به شفیره می شوند. حشرات کامل از اواسط اردیبهشت ماه میوه های آلوده سال قبل را ترک می کنند. در این موقع میوه بادام به حالت چغاله بوده و پوست آن سبز و نرم است.
زنبورهای نر و ماده مغز خوار بادام که بیشتر در ساعات گرم و آفتابی روز فعال هستند، روی شاخه‌های درخت جفت گیری کرده و حشره ماده با تخم ریز باریک و بلند خود تخم های خود را در داخل میوه بادام می گذارد هر زنبور ماده مجموعاً تا ۱۵۰ عدد تخم می گذارد. زنبور مغزخوار بادام در دوره لاروی خود از مغز بادام می خورد و طبق مشاهدات در داخل هر مغز بادام فقط یک عدد لارو تغذیه می نماید. بادام هایی که صاحب دو مغزبادام باشند دیده شده است که توی هر کدام از مغز ها یک عدد لارو به طور مستقل زندگی می نماید.
لارو زنبور مغزخوار بادام از نیمه دوم فروردین ماه به بعد تبدیل به شفیره می شود. دوره شفیرگی طبق بررسی های انجام گرفته در شرایط آزمایشگاهی(۲۴درجه سانتیگراد حرارت و۶۰درصد رطوبت نسبی)بیست روز طول کشیده است. خروج حشره کامل در ساعات گرم روز، قبل از ظهرها بین ساعات ۹ تا ۱۲ صورت می گیرد اولین خروج حشره کامل زنبور مغزخوار بادام در استان آذربایجان شرقی در اواسط اردیبهشت ماه بوده و حداکثر خروج زنبورها در دهه سوم اردیبهشت ماه صورت گرفته است. در ضمن خروج آنها تا اواسط خردادماه ادامه داشته است.
حشره کامل مغز خوار بادام دارای قدرت پرواز خوبی نیست و اگر بادامستان سالمی با فاصله نسبتاً زیادی از بادامستانهای آلوده قرار گرفته و در مسیر جریان بادهای محلی واقع نشده باشد، احتمال اینکه این بادامستان در اثر پرواز زنبور مغزخوار بادام از باغ‌های مورد حمله واقع بشود خیلی ضعیف می باشد در شرایط آزمایشگاهی طول عمر حشره نر بین ۷ _ ۱۰ روز و حشره ماده را ۱۲ _۱۵ روز تعیین نمودند.
جمع‌آوری و سوزاندن بادام های آلوده تا اوایل اردیبهشت ماه هر سال تا آن موقع که هنوز زنبور مغزخوار بادام در داخل با دام های آلوده به سر می برد ،یکی از راه‌های موثر مبارزه با این آفت به حساب می آید. این روش در صورتی که همگانی و از طرف کلیه باغداران منطقه رعایت و اجرا شود در تقلیل انبوهی آفت مغز خوار بادام موثر خواهد بود. روش مزبور از قدیم به باغداران توصیه می‌شده است ولی به علت عدم همکاری باغداران، توأم با موفقیت نبوده است و مغز خوار بادام همه ساله خسارت خود را در بادامستان های آذربایجان خاوری نشان داده است.
اما به نظر می رسد که در بادامستان های ایزوله که با فاصله بیشتری از سایر باغ ها واقع شده است روش جمع آوری و سوزاندن بادام های آلوده مناسب ترین روش مبارزه میباشد. چون جمع آوری و انهدام میوه های آلوده معمولاً به طور همگانی انجام نمی‌شود و گاهی نیز به علت گرانی دستمزد کارگر، باغداران تن به مبارزه مکانیکی نمی‌دهند، بدین جهت اکرمی و همکارانش آزمایشاتی با مصرف چهار نوع حشره کش علیه این آفت در تبریز انجام داده اند:
بازودین پودر و تابل ۴۰ درصد بمیزان 1/5در هزار
امولسیون رکسیون۴۰درصد بمیزان1/5درهزار
امولسیون سوپراسید۴۰درصد بمیزان1/5درهزار
امولسیون گوزاتیون۲۰درصد بمیزان1/5درهزار
با توجه به نتایج حاصله ،این سمپاشی موثر و بازودین در درجه اول، رکسیون و سوپراسید در درجه دوم و بالاخره گوزاتیون در درجه سوم قرار داشته است .سمپاشی در دو نوبت اولی در اواسط اردیبهشت ماه که فقط ۱۰ درصد زنبورها خارج شده و دومی بیست روز بعد از سمپاشی اول که در این موقع ۶۵ درصد زنبورها بیرون آمده‌اند.